و بدون تحويل او گرفتن حق ممكن نباشد ، دولت اسلامى بايد او را تحويل دهد ، ولى اگر هيچ يك از حقوق مردمى بر عهده او نباشد ، تحويل يا عدم تحويل او بستگى به اختياراتى دارد كه مردم به دولت منتخب خود داده اند ، مگر اين كه ميان آن دو كشور قرارداد استرداد پناهندگان منعقد شده باشد كه در اين صورت در هر حال بايد تحويل داده شود .
حقوق متقابل انسان و طبيعت حق بهره بردارى از طبيعت و آب و هوا و گياهان و حيوانات آن متعلق به همه انسانهاست ، بنابراين كسى حق ندارد به گونه اى از طبيعت استفاده كند كه موجب آسيب رساندن به آن و محروميت ديگران گردد ، اگر چه بهره بردارى او در ملك خودش باشد .
به عنوان مثال حق ندارد هواى سالم مورد استفاده ديگران را با دود ، آب دريا و رودخانه را با فاضلاب و زمين را با پراكندن زباله و يا با آزمايشهاى اتمى آلوده نمايد به طورى كه سلامت انسانها در معرض خطر قرار گيرد ، بلكه نبايد حيات گياهان و جانوران را نيز به مخاطره اندازد .
هيچ انسانى حق ندارد بى جهت به حيوانات آسيب و آزار برساند ، در روايتى از حضرت امام جعفر صادق ( ع ) آمده است كه : " زنى به خاطر اين كه گربه اى را در بند كرده بود و آن حيوان از تشنگى جان داده بود دچار عذاب گرديد " .
انسان حق ندارد اموال و اشيائى را كه قابل استفاده اند اتلاف نمايد ، به عنوان مثال حق ندارد گوشت قربانى حج را بىجهت دفن كند يا بسوزاند ، و يا مازاد توليد گندمش را به دريا بريزد در حالى كه گرسنگان بسيارى در ديگر نقاط جهان به سر مىبرند .
علاوه بر حقوقى كه به طور خلاصه بيان شد حقوق ديگرى نيز در شرع مقدس وارد شده كه هر كدام در جاى مناسب خود در اين رساله بيان شده است ، از جمله : " حق قصاص يا عفو و يا اخذ ديه توسط اولياى دم " ، " حق فسخ عقد بيع و عقد نكاح در موارد معين " ، " حق فسخ هر عقد لازم در صورتى كه ضمن آن شرط شده باشد " ، " حق طلبكار نسبت به مال رهن " ، " حق تقدم در استفاده از مشتركات " ، " حق شفعه " ، " حق جعاله " ، " حق تقدم در حيازت و تملك مباحات اوليه " ، " حق سر قفلى در موارد معين " ، " حق طلاق توسط شوهر و يا توسط زن در صورتى كه اين حق از طرف شوهر براى زن در ضمن عقد لازمى شرط شده باشد " ، " حق رجوع شوهر در طلاق رجعى " ، " حق انتخاب وكيل در

( 1 ) وسائل الشيعة ، كتاب القصاص ، باب 1 از ابواب ( القصاص في النفس ) حديث 13

631