گمان كند كه تكرار نمىكند واجب نيست .
3 - در امر و نهى مفسده مهمترى وجود نداشته باشد ، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح عقلايى دهد كه با امر و نهى او زيان جانى يا آبرويى يا مالى قابل توجهى به او يا خويشان يا نزديكان او و يا به عده اى از مؤمنين مىرسد ، امر و نهى واجب نيست ، بلكه در بسيارى موارد حرام مىباشد .
" مسأله 1980 " اگر معروف يا منكر از امورى است كه شارع مقدس به آن اهميت زياد مىدهد - مانند اصول دين يا مذهب ، نگهبانى از قرآن ، حفظ عقايد مسلمانان و استقلال آنان - بايد ملاحظه اين اهميت بشود ، و مجرد زيان باعث واجب نبودن آن نيست ، پس اگر حفظ عقايد مسلمانان يا حفظ احكام ضرورى اسلام بر بذل مال و جان متوقف باشد ، بذل آن واجب است .
" مسأله 1981 " اگر بدعتى در دين واقع شود - مثل منكراتى كه برخى دولتها به اسم دين اسلام انجام مىدهند - اظهار حق و انكار باطل خصوصا بر علماى اسلام واجب است ، و اگر سكوت علما موجب هتك مقام علم وسوء ظن به علماى اسلام شود ، اظهار حق به هر شكل ممكن واجب است ، هر چند بدانند تأثير نمىكند .
" مسأله 1982 " اگر سكوت علماى اسلام موجب تقويت ظالم و تأييد او يا بدبينى مردم به علما و متهم شدن آنان به سازش با دستگاه ظلم گردد ، اظهار حق و انكار باطل واجب است ، اگر چه بدانند جلوگيرى از گناه و ظلم نمىشود .
" مسأله 1983 " مقررات جمهورى اسلامى در صورتى كه از مسير قانونى به تصويب رسيده و مخالفتى با شرع نداشته باشد لازم الاجراست ، بلكه شايسته است مسلمانى كه در كشور غير اسلامى به سر مىبرد از مقررات آن كشور - در صورتى كه مغايرتى با شرع نداشته باشد - پيروى نمايد .
مراتب امر به معروف و نهى از منكر :
امر به معروف و نهى از منكر مراتبى دارد كه در صورت احتمال حاصل شدن مقصود از مرتبه پايين ، اقدام در حد مرتبه بالاتر جايز نيست ، و مراتب امر و نهى از اين قرار است :
مرتبه اول - به گونه اى با گنهكار بر خورد شود كه احساس كند ارتكاب گناه سبب شده با وى اين گونه بر خورد مىكنند ، مثل اين كه از او روى بگردانند يا با چهره خشمگين با وى ملاقات كنند و يا با او رفت و آمد نكنند . و اگر در اين مرتبه درجاتى باشد و احتمال تأثير درجه ضعيف وجود داشته باشد ، به همان درجه ضعيف اكتفا كنند ، مثلا اگر احتمال داده

350