خشك وتازهء سبز او در اول تر وقوتش تا سه سال باقيست وملين طبع ومدر بول وحيض وعرق وزياد كنندهء شير ومنى ومبتهى ومقوى شبش ومسمن بدن ومقوى حرارت غريزى ومولد خون صالح وكثير الغذا ومنبه اشتها وآب طبيخ او با قدرتى نمك با قوة تقطيع لزوجات ومفتح سدد است به سبب كسب ملوحة او ومدر بولست به سبب حرارة وبالخاصية جهة درد سينه وقروح شش وبا شير تازه جهة كرفتكى آواز كه از خشكى باشد وتب با او نباشد وچون با تب باشد بجاى شير با آب بنوشند وچون يكشب در سركه خيسانيده ناشتا تناول نمايند ودر آنروز چيزى ديگر نخورند جهة كشتن كرم معده مجرب دانسته‌اند وچون در آب خيسانيده خام تناول نمايند وآب منقوع او را با اندك عسل بنوشند جهة اعاده شهوة جماع مأيوسين بيعديلست وچون هريسه از آن ترتيب داده با سركه بنوشند ودر طبيخ او بنشينند جهة اصلاح امراض مقعد وثقيهء رحم واخراج كرم شكم ومقعد بهترين ادويه است وخوردن او ما بين ووطعام معين هضم وطبيخ نخود سياه مسقط جنين ومفتت حصاة ومدر فضلات ودر افعال قويتر از سفيد وبا قوهء ترياقيه وجهة استسقا وجذام ويرقان سددى وسده جگر وتحليل رياح وغسول وطلاى اقسام او جهة خارش اعضا وصداع ورفع زردى رخسار وسعفه وخزار وگلف وتقويه موى ورفع بيحسى عضو وامراض مفاصل وخوردن برشتهء او كه سرد نشده باشد جهة بواسير وموى آزموده است وروغن نخود كه با قرع به دستورى كه در دستوارات مذكور است گرفته شود ودر سيم گرم وخشك وشد وبا قوهء نافذه وبغايت مقوى موى ومبتهى وجهة تسكين درد دندان وامراض لثه بيعديل وجهة دردهاى بارده وجذام وقوبا وامثال آن بغايت مؤثر است ونخود سبز تازه مولد فضول ونقيع او جهة تحليل ورم لثه ودرد دندان نافع است واز خواص نخود آنستكه چون در اول هلال بعد ثاليل هر يك از آن يك عدد نخود را ماليده ومجموع را در لته بستها از ميان هر دو پا يا از بالاى شانه آن لته را بجانب عقب بيندازند در آخر آنماه جميع آن ثاليل برطرف مىشود ومضر قرحهء مثانه ومصلحش خشخاش ومولد رياح ونفخ وثقيل ومصلحش جوارش كمونى وزيره وشبت وكلقند ودر محرورين سكنجبين ساده وخشخاش وبدلش در قوه باه لوبيا ودر ساير افعال ترمس است وخوردن آب بعد از تناول نمودن نخود بغايت مضر است حماض برى وبستانى مىباشد ومائى نوع بستانى قسميرا برگ رقيق وترش ونرم وبيخ ساقش سرخ وخوشهء او متراكم وتخمش سياه براق ودر غلافهاى ريزهء مثلث سرخ وبتركى غوزى غلافى وبه فارسى ترشه نامند وقسميرا تخمش بدون گل متكون مىشود وهر دو قسم ترش وبهترين انواعند در دويم سرد وخشك وبا قوهء قابضه ومسكن قى وعثيان صفراوى ومشتهى وجهة رفع خمار وخواهش گل خوردن وامثال آن ويرقان وتقويه جگر والتهاب نافع وپختهء او ملين طبع وضماد او با روغن گل وزعفران جهة قروح شهديه خوردن مطبوخ او جهة جراحت امعأ وسحج مفيد ومضرباه ومصلحش شيرينيها وقدر شربتش تا هجده درهم وبدلش ترشى ترنج وتخم او در اول سرد ودر دويم خشك وقابض وجهة قرحهء امعا وخفقان حار ويرقان والتهاب وگزيدن عقرب وبرشتهء او جهة اسهال كبدى وموى وصفراوى وتعليق او زود بر پاى چب زنان مانع آبستنى ومضر كرده وسپرز ومصلحش رازيانه وقند وقدر شربتش دو درهم وبيخ او جهة سيلان رحم ويرقان واسهال وموى وسحج وقطع خون حيض وضماد او جهة جرب متقرح وقوبا وشقاق ناخن وداخس وبا آرد وجو جهة خارش بدن وطلاى پختهء او با سركه جهة ورم سپرز وتعليق او بر كردن جهة خنازير وآشاميدن طبيخ او جهة تفتيت سنگ مثانه واحتباس حيض ويرقان سددى نافعست وقسم برى عريض الورق شبيه ببار شك در مزه ودر شكل شبيه به برگ چغندر وسلق جبلى نامند وبيخ او را در اصفهان حليمو گويند ودر افعال قويتر از بيخ بستان وبا نبات جهة سرفه وضماد او جهة مفاصل وكوفتگى اعضا ونقرس حار نافع وخوردن آب گياه او وبرگ پختهء او جهة سحج صفراوى وبيسى مفيد وبيخ او بقدر يك مثقال با آب خبث الحديد جهة بواسير مجرب وفتيلهء او با مقل ازرق وموم روغن تخم كتان جهة بواسير باطنى وبخور او با بيخ كبر جهة جهة خشك كردن وانداختن بواسير ظاهرى مفيد وقسم مائى كه در كنار آبها ميرويد برگش با صلابت وشبيه بكاسنى است ونباتش شبيه بنيلوفر وبيخش شبيه بچغندر وسرد وخشك وقابض وحماض البقر نامند ودر قوه وفعل نزديك به بستانى وجهة خفقان وغثيان نافع است و جهة جرب وجراحات وقروح خبيثه واو رام حاره ومنع زياده شدن زخمها مفيد وبدلش بطباط است حماحم حبق نبطى است وغير بستان افروز است برگش شبيه به برگ بستان افروز واز آن بزرگتر وساقش به دستور بسيار قوى ورنگ برگ او مختلف الالوان و خوش منظر ودر باغها با بستان افروز غرس مىنمايند ومشهور است بلالهء خطائى ودر تبريز بگل عاشقان ودر آخر اول سرد وخشك وبا قوهء محلله ورادع ورافع سدهء دماغى وزكام وضماد برگش جهة سوختگى آتش نافع وتخم او مقوى دل وبرشتهء او با روغن گل وآب سرد جهة اسهال مزمن مفيد واكثار او مضر مثانه ومصلحش كند وقدر شربتش تا دو درهم وبدلش بستان افروز وروغن او كه از آب او وروغن زيتون بالمناصفه ترتيب داده جوشانيده باشند تا آب سوخته روغن مانده باشد محلل وباقوهء قابضه وخوردن دو مثقال او جهة رياح معده وطلاى او جهة

93