زن سه مثقال از جگر او بعداز ظهر متعاقب هم بخورد و مانع حمل ميكردد و به دستور بول او همين اثر دارد و به دستور موى او وفرزجهء چرك گوش وبخور ستم وا مسقط مشيمه وگريزاننده هوام وهمچنين بخور زبل او جهة گريزانيدن هوام وخوردن او جهة تسكين قولنج نافع وچون آن را با عفص كوبيده در روغن زيتون جوشانيده و در موى بمالند جهة دراز كردن وسياه كردن موى مجربست وذكر الاغ نيز همين اثر دارد وضعيف‌تر است از وبغرا غذاى خراسانيست كه از آرد گندم خمير كرده بقدر درهمى ترتيب دهند وبا قليه كه از سركه ودوشاب وادويهء حاره وگوشت ساخته باشند استعمال مىنمايند گرم و مايل باعتدال ومبتهى و مسكن قى صفرا وى والتهاب و تشنگى و مقوى بدن ومفتح شده و مصلح حال كرده و اصحاب رياضت ومولد خون صالح وبطئ الهضم ومولد رياح ومصلحش دارچينى است ومؤلف تذكره موافق آنچه مذكور شد ذكر نموده است و همين خاصيت دارد آش ماهيچه وآش اگر كه در اصفهان آش برگ نامند بقلة الحمقأ به فارسى خرفه نامند وبعبرانى ارغيالم وبفرنگى يرغان سالى گويند نباتش كمتر از زرعى واكثرا او مفروشن بر زمين و ساقش بقدر انگشتى و بسيار نازك و شكننده و برگش ريزه مايل بتدوير وگلش سفيد و تخمش سياه و ريزه و طولانى در دويم سردو تر و گويند و در دويم تر است آب او مسكن حده صفرا وخون وقاطع نزف الدم ونفث الدم و چركى كه از سينه آيد و مانع نزلات وجهة حصاة وادرار نمودن بول وحرقهء او بواسير ونواصير وحرارة جكر وتبهاى حاره ورفع حب القرع و درد مثانه وقرحهء امعأ وتبريد دماغ و دردسر حار نافع وضماد او باروغن گل جهة ضداع حار وسوختگى آتش واو رام حاره وبا شراب جهة بثور سرد و با آرد جو جهة مقدمهء شقاقلوس وورم چشم وورم دماغ وجرب وحكه وورم انيشين وشرا وجمره وآشاميدن او با ريوند جهة قطع تب هجرب وحقنهء آن جهة درد انيشين حار وسيلان فضول امعأ ورحم وضماد بيخش جهة ثاليل قوىتر از نبات او ودر مزورهء صاحب تب وامراض حاره بغايت نافع است ومضر باه مبرودين وضعيف الحرارة وبالخاصيه مسقط اشتها واكثار او مورث تاريكى چشم ومصلح او مصطكى وكرفس ونعناع وقدر شربت از آب او تا بيست مثقال است وفرش كردن نبات او مانع احتلام است و تخمش در جميع افعال مثل آب او و از آن ضعيف‌تر وذر ورشن جهة قلاع اطفال وغير آن نافع ودر رفع تشنگى قويتر از نبات اوست وگويند مضر سپرز ومعدهء بارده ومصلحش قند وقدر شربتش تا پنج درهم وبدلش در اكثر امور بزر قطونا وبودادهء او قابض وغير بودادهء او ملين طبعست بقر الوحش نوعى از ايل است ومذكور شد بق به فارسى پشه است ودر دويم گرم و خشك وبا اندك سمتى وبوئيد او جهة صداع مزمن واختناق رحم ولعوق سوخته او با عسل جهة سعال مزمن وبلع نمودن زندهء او جهة رفع عسر بول ونفوخ او در مجراى بول جهة احتباس بول وتفتيت حصاة نافع است وگويند چون هفت عدد آن را از نقبهء باقلى مثقوب بلع نمايند قبل از نوبه جهة تب ربع مجربست وطلاى روغن به آب ليمو رفع اذيت كزيدن او مىكند وچون زرنيخ وناشادر را با بيه گاو چمند روز در مكانى بخور كنند منع تولد او نمايد ومحرب دانسته‌اند بقم درختيست عظيم ومنبت او هند وزنگبار وبرگش مثل برگ بادام وگلش بسيار زرد وثمرش مدور مايل بسبزى ودر آخر سرخ مىشود و بعد از رسيدن سياه وشيرين مىگردد چون دو شب آن را بخيسانند مدادى در غايت خوش رنگى مىشود و از چوب او صباغان استعمال مىكنند و رنگ بقى مشهور است در سيم گرم ودر چهارم خشگ وپنج درهم او كشنده است وگويند علاج پذير نيست وذر ور او جهة التيام قروح كهن وجراحات تازه وقطع نزف الدم وغسول به آب او جهة نيكوئى رنگ رخسار وتقويه مفاصل نافع است بقم بضم باو تشديد قاف وفتح آن بلغة يمن اسم جوز ماثل است بقس به فارسى درخت شمشاد نامند و برگش مثل برگ انار واز آن كوچكتر وسبزتر وساق او سفيد وشاخهاى او پريشان و خزان نمىكند و گلش سفيد و در غايت عطرية و تخمش سياه و مانند فلفل است در دويم گرم و خشك وبرگش سم حيوان خصوصا شتر وضماد نشارهء او با حنا جهة تقوية موى ودرد سرو تفرق شئون كه در استخوان سر است وبا سفيدهء تخم مرغ وآرد گندم جهة استحكام مفاصل ووثى ووهن ونطول طبيخ برگ او جهة خروج مقعد مجرب و تخمش قابض ومجفف رطوبات معده وامعأ وقاطع سيلان لعاب دهان وضماد طبيخ او با شراب كه بحد قوام رسد جهة باد سرخ ونحلهء ساعيه وسعفه و با عسل وحنا جهة رفع آثار جلد نافع وقدر شربت از تخم تازهء او كه دانه را بيرون كند تا يك او قيه و از خشك او تا سه مثقال است و شكوفهء او مقوى دل و دماغ وعرق او قويتر از شكوفهء نارنج است بقثو فرثن بيونانى نباتيست برگش شبيه بتره تيزك و از آن سطبر تر وتند طعم وساقش مربع وكلش شبيه بكل بادروج وتخمش مثل تخم كند نا وبيخش مدور وسياه مايل به زردى و كوچكتر از سيب و بوى او شبيه به بوى شراب ومنبتش سنگلاخها است گرم و خشك ومحلل وملطف ومقطع وضماد برگش جهة جراحات عظيم وثاليل سنگوس وجذب خار وپيكان از بدن وتخمش محلل قوى وبيخش با ماء العسل مسهل بلغم ومرة السودا او قدر شربتش تا دو مثقال است بقلة يمانيه نباتيست شبيه بكاسنى و از آن ريزه تر و در كنار آبها مىرويد مايل به سرخى و بىطعم است و در تنكابن وطبرستان اشكنى گويند وابن تلميذ بتخم بستان افروز قسم ماده سرخ مرز است در دويم سرد وتر ملين طبع ومرطب بدن وقليل الغذاء ومطفى حرارت غريبه ومولد خلط صالح ومسكن تشنگى وسرفهء حار وضمادش

51