الحوت قلوس است وگويند ماهى زهر جست سيشرون جرف الماء است سلينسوس افشين است سينا ثمر هنديست سير قرة العين است وبلغة فرس اسم ثوست سيسقو مورون جميز است سيساسون بيونانى سمسم است سيس ايمارس بيونانى بمعنى خيار بستانى است سيقس اغريوس بمعنى خيار بريست سيقافيطوس بيونانى آبنوس است سيم اسم فارسى فضه است سير صحرائى اسم فارسى اسقورد بوسيت سيك اسم فارسى ارفو است سياه دانه اسم فارسى سومر است وباصفهانى سياه سير بيخ نامند سيماب اسم فارسى زبيق است سيبن اسم فارسى نوعى از ذرابخ است سيچقان اسم تركى قاره است سيب اسم فارسى نقاجست سيبندر اسم هندى سرنج است سيورت اسم هندى مرقشيشاست سيالى اسم هندى قلقاقلست سيسا اسم هندى سرب است سيلج اسم هندى اشته است سياه داران اسم فارسى داد رانست سيهم اسم هندى گز راست حرف الشين شاهترج معرب از شاه تره ودو نوع مىباشد يكيرا برگ بسيار كوچك وشبيه بكشنيز وگلش بنفش ويكيرا برگ عريظتر وگلش سفيد وهر دو قسم را طعم تلخ وبا اندك تندى وقبض وبرگ او بهتر از ساير اجزاست مركب القوى ودر حرارت معتدل ودر دويم خشك وگويند در دويم كرم است وشيخ الرئيس در اول سرد دانسته مفتح سدهء جگر ومقوى معده ومدر بول ومراد ومسهل اخلاط ثلثه خصوصا سودا ومرة محترقه وصاف كنندهء خون وباعث اشتها وخشك او در تقوية معده قويتر وجهة امراض سود اوى وبلغم شور وبهاى كهنه وبا سركه جهة قى صفراوى وغثيان بلغمى وآب تازهء او تمر هندى جهة ثيقهء معده وامعا ورفع قويا ويرقان وجرب وحكه واكتحال عصارهء وجهة تقوية باصره وبا صمغ جهة منع روئيدن شعر منقلب كه كنده باشند ومضمضه او جهة حرارت كام وزبان وتقوية لثه وضماد خشك او با ؟ ؟ كه در حمام استعمال نمايند جهة اگزيدن زنبور بسيار مؤثر دانسته است وتخمش معتدل بحرارة ودر افعال محمد بن احمد وجالينوس قويتر از ستار جزا دانسته‌اند وگويند مضر شش است ومصلحش كاسنى وقدر شربتش از جرم او سه درهم يا پنج درهم واز آب او از سى مثقال تا شصت مثقال ودر مطبوخ تا ده درهم وبدلش نصف وزن او ستاد ودو ثلث هليله ندرد است ودر بعضى لاد قسمى از گياه شبيه بشاه تره است واز آن تيره رنگ تر وباريكتر وشبيه بافسثين وگل او مايل بسياهى وبيمزه وبا اندك بدبوئى وقاتل ؟ ؟ است واديغمر شاه ترج است وغير مستعمل است شاه صينى عصارهء جامدهء سياه صفايحى است وبر آن نقشى شبيه بنفش خاتم وگويند عصارهء ريوند است وبعضى عصارهء حناى چين دانسته‌اند وديا ؟
بزردى او بهتر واز بلا دهند خيزد ومحقف وقابض وطلاى او جهة دردسر حار واو رام حاره وابتدال شق وشراب او جهة درد سر ومنع صعود بخار وضعف معده وذر ورا وجهة نزف الدم جراحات نافع واو غير تزوى ختائيست شاهسفرم ريحان سبز مايل بزردى ريزه برك مست وقسمى هم بزرك برگ سبز تيره در اول كرم ودر دويم خشك ومحلل جميع او رام ومنوم وهفتح سدهء دماغى ورايحهء ومانع وباور ؟ ؟
دردسر محرورين ومسافرين وكريزانندهء هوام وجهة خفقان وضعف معده ورياح غليظه وعصارهء او با شكر رافع ودرد سينه وربو و سرقه ومضمضه وخائيدن او جهة قلاع وضماد تر كردهء او با آب برد ومقوى اعضا وتخم او مقاوم سموم در لخاصية معتدل جميع امزجه وبود مادهء او قاطع اسهال وزحير مزمن خصوصا كه در كلاب جوشانيده باشند وضماد او بر چشم جاذب فساد آن وقدر شربتش تا سه درهم واز عصاره وجرم او تا ده درهم ومداومت بوئيدن او مضر دماغ ومصلحش نيلوفر وبادر نجبويه است شاذنج معرب از شادنهء فارسيست وبه عربى حجر الدم نامند بجهة قطع سيلان خون نه اينكه در رنگ شبيه بخون باشد وآن سنكيست در شكل شبيه بعدس وزود شكن والوان مختلفه مشاهده شده تيرهء مايل بسياهى را هندى مى گويند وسرخرا مصرى وآن بهترين اقسام است وبعد از آن زرد وابلق وسفيد وزبونترين او خاكسترى رنگ تيره است وحقير نوع سفيد او را در فيروز كوه وسرخ وزرد و بلق را در حوالى خواردى وقسم هندى را در جبال قزوين مشاهده وتجربه نموده وقسمى كه مصنوع او مغناطيس محرقست سياه وزوء سكن تر از معدنى مىباشد ودر جميع افعال مثل معدنى ست بخلاف مصنوع از حجر الحمار محرق كه اعبر وثقيل الوزنست وشانج غير مغسول در اول كرم ودر آخر دويم خشك ومغسول او در آخر اول سرد ودرد دويم خشك ومغسول او مستعمل وقوتش با نيست سال باقيست ومجفف وقابض بيلذع ورادع وخاتم ومقوى عصب وعضل وقوة باصره وحابس سيلان خون اعضاى ظاهرى وباطنى وخوردن او با آب انارين وامثال او جهة نفث الدم وبا شراب جهة عسر بول وحيض دايم ودرد رمنى وبا ادويه مناسبه جهة اسهال وموى وقرحهء امعا وزحير وسل وطلاى او با سفيدهء تخم مرغ وامثال او جهة ورم حار چشم وساير اعضا وبار ؟ ؟
وسوختگى آتش واكتحال او با شير دختران وامثال او جهة رمله ودمعه وسوزش پلك چشم وسلاق وخوب وحكه وقرحه وبا آب

161