كردن او با زفت وبرگ كدو جهة بزرك كردن قضيب بغايت مؤثر ومؤلف تذكره گويد كه مطبوخ او با قضيب حمار زنده اكلا وضماد او درين ناب بى شبهه مجربست وقطور او با بيه مرغابى وروغن زيتون جهة درد وگوش نافعست وچون با جعل ونبات در آب طبخ نمايند طلاى او جهة بواسير ونزف الدم وشقاق مقعد بيعديلست خرامقان گياهيست در شكل وبو مثل سنبل الطيب ورنگ او سبز ومايل بشيرينى در اول گرم وخشك ومحلل ومجفف ودر افعال مثل او واز آن ضعيفتر است خرقطان گياهيست كه از درخت بادام وزيتون وامثال آن ميرويد ومضرت باندرخت ميرساند وغير غنم است كه در طبرستان ارواحش گويند وخرقطانرا برگش شبيه به برگ زيتون ومايل باستداره وشاخهاى او پر كره وتخمش سرخ سرد وخشك وقابض ومقوى معده ومنقى دماغ ومفتح سدد وبا قوه محلله وبعضى گرم وخشك دانسته‌اند يك او قيه آب او جهة شكستگى استخوان وثى عضل وقطع نزف الدم ورفع سحج وآب مطبوخ او با انجير جهة سرفه وذر وبرگ خشك او وسوختهء او جهة قوباى سر مجربست بشرطيكه موضع را با بول ونمك به حدى بشويند كه خون ظاهر گردد وگويند مسهل اخلاط وبغايت مجفف بواسير است خروف برهء تازه وخرقان جمع اوست خرمى خلر است خربق اسم انجره است وگويند فاوانيا است خرؤ الحمام جوز جندم است خريع اسم عربى احريض است خرؤ الضفادع طحلب است خرفه اسم فارسى بقلة الحمقاء است خرفع ثمر عشر است خرؤ العصافيرا شنانست خرطال هر طمانست خروسان اسم عبرابى عقربست خرؤ زبل است خرم بسكون راء پوست تخم مرغ است كه بجهة ادويهء عين مغسول كرده باشند وبتشديد راء شامل مربحه وسراج والقطرب وحالبى است خر اسم فارسى حمار است خرگور اسم فارسى حمار الوحش است خر ماده اسم فارسى اتانست خرگوش اسم فارسى از نب است خرخدار اسم فارسى هديه است خرما اسم فارسى تمر است خر زهره اسم فارسى وفلست خرماى تر اسم فارسى رطبست خرماى هرون اسم فارسى قسب است خرچنگ اسم فارسى سرطان است خربزه اسم فارسى بطيخ است خربزه كرمك اسم فارسى مليونست خروس اسم فارسى است ديكست خرس اسم فارسى وبست خروبك اسم فارسى مرجانست خرعوله اسم فارسى لسان الحمل است خراما بالف آخر وبيا اسم كياهيست بسيار خوشبو وبه فارسى خيرى دشتى نامند وصاحب تذكره غير خيرى برى دانسته واز فلاحه بيان نموده كه چون او را بعكس هيئة صليبى غرس كنند بنفشه متكون مىشود وچه گلش شبيه است به بنفشه و منبت او جبال وميان رود خانها وگلش مايل بكبوى ولاجوردى وبسيار خوشبو ومانند نسرين وتخمش سياه است ومؤلف مالايسع خيرى برى دانسته وبيان نموده كه شاخ او دراز وبرگش كوچك وگل او سرخ ومؤيد قول صاحب تذكره است وآنچه امين الدوله در خيرى ذكر نموده از قول جالينوس كه برى او مختلف القوه ولطيف مائى وگلش سرخ سرخ مىباشد بخلاف خراما واز صفات وخواص خيرى ظاهر مىشود كه خراما غير اقسام او مىباشد واو خوشبو ترين كلهاى صحرائيست وسفيد نيز مىباشد ودر نفع مشاكل كل حنا وآن سنبلى است كه با برگش ميرويد وپياز او شبيه به پياز نرگس است ودر اول دويم گرم وخشك وبعضى رطب ودانسته‌اند گل او ملطف ومسخن ومفتح سدهء دماغى ومقوى او وجاذب رطوبات زكامى ومحلل رياح ورافع دردسر ومقوى جگر ودل وسپرز وكرده ومدر فضلات وفرزجهء او منقى رحم وجهة خوشبو كردن دهان ونشف طوبات وسبلان مزمن وبرودت رحم واعادهء بر حمل واحداث گرمى وتنگى فرج وطلاى خشك او جهة خوشبو كردن عرق وتقوية عصب مفيد وپياز وبرگ وتخم او در افعال ضعيفتر وغير مستعملند وروغنى كه از وسازند قائم مقام نفط ومصدع محرورين ومصلحش مورد وقدر شربت از گل او تا سه درهم وبدلش بابونج است خزف به فارسى سفال گويند بسيار خشك وبا اندك حرارت وضماد اقسام او جهة ورمهاى نرم وقروح اعضاى يا بس المزاج مثل غضروف وترو جهة انسلاخ جلد وسفال سبو با مرهمها جهة التيام جراحات وبا سركه جهة جوششها وحكه وخزاز وسعفه وجرب ونقرس وبا موم روغن جهة ورمهاى مزمن وخنازير وغده وسفال چينى جهة جلاى دندان وتقوية لثه وقطع خون او وجلاى بياض طبقهء قرنيه مفيد ومضر اعصاب دماغى ومصلحش روغن بنفشه است وروغن نيلوفر خز اسم لباءست كه از ابريشم وپشم وكج ترتيب دهند وخز خالص لباس است كه از موى بسيار نازك كه به فارسى كرك نامند ترتيب يابد ودر انيز مان مراد از حريوت حيوانيست از سمور كوچكتر ومعروفست در دويم گرم وخشك وپوشيدن او جهة نقرس وفالج وضعف باه ورفع جذام وحكه سريع الاثر وموى سوختهء او جهة قطع نزف الدم وخشك كردن جراحات وآشاميدن او جهة فتق اعصاب واعضاى عصبانى نافع است خزميان تحريف خزمان فارسيست يعنى مانند خزو آن حيوان جند است وگاه است ازين اسم جند مراد باشد خز نباش مرما حور است خزاز الماء طلحب است خزاز الصخر حرار القخر است ومذكور شد خرزان اسم فارسى خيز رانست خسك دانه اسم فارسى قرطم است خسك بسكون سين اسم هندى كبريت است خسرو دار واسم فارسى خولنجان است خس الحمار ابوخلسا است خسف اسم عربى

102