مرغ وادويهء حاره است وخبازى بستانيرا برگش دراز وگلش زرد وكوچكتر از گل خيار ودر پنبه زار بسيار ميرويد وبقدر گياه پنبه مىشود وتخمش سياه ودراز وشبيه بشونير وبسيار تلخ وغلاف او شبيه بگرم ومايل بسبزى برودت ورطوبت او زياده از برى وملين طبع وسينه ومهيج حرارة به سبب لطافت وجهة خشونة سينه وبتهاى حاره تصفيه صوت نافع ومضر معدهء بارده ومصلحش ادويه حاره است وتخم او مسهل قوى اخلاط غليظه ومفتح سده وجهة عرق النسا وآب با شكر جهة رفع اخلاط محترقه ومصنوع او جهة تحليل او رام وتسكين درد گزيدن عقرب نافع وقدر شربتش دو درهمست خبه بلغة شيراز شفترك وبلغة اصفهان خاكشى وبتركى شيوران ودر مازندران گياه او را سلم بى نامند وآن تخمى است بسيار ريزه ودراز وزرد ومايل بسرخى وتيركى وبرگش طولانى وشبيه به برگ جرجير برى وشاخهاى او باريك ومتفرق وساقش بقدر زرعى وتخمش در غلاف باريك رقيقى است در دويم گرم ودر اول تر ومبهى ومشتهى ومقوى معده وهاضمه وجهة معدهء سرد وتحليل مواد نخاع وآبله وحصبه و ؟ ؟ وبرودت احشا وبا شير مسمن بدن خصوصا چون باد ووزن او شكر تا ده روز بنوشند جهة رنگ رخسار وگرفتگى آواز وسه درهم او جهة رفع سميت ادويه ويك مثقال ونيم او جهة نفث الدم سينه وريه وضمادش جهة او رام صلبه وسرطان ونقرس وقرحهء چشم وورم بن گوش وپستان وانثيان ومشوى او در خمير جهة جگر وشش وسرفهء مزمن وفرزجهء او با عسل جهة اعانت حمل وقروح رحم نافع ومصدع ومصلحش كتيرا وقدر شربتش تا دو مثقال وبدلش تو دريست كه بزر خمخم نامند خبث جرم اجساديست كه در حين گداختن از وجدا شود ومجموع خبثها گرم وخشكند خبث الحديد به فارسى ريم آهن گويند بهترين خبثها ومستعمل از آن آنستكه با سركه سائيده وخشك كرده باشند وبسيار مبالغه ودر سحق او نموده در دويم گرم ودر سيم خشك وبغايت مجفف ومقوى معده ومانع نزف الدم وادار حيض وحامله شدنست وجهة سلس البول واسترخاى مقعد ومعده وبواسير وطحال رطبه ورفع رطوبات باطنى وجهة قرحهء امعأ ومثانه مجرب وبازردهء تخم مرغ بقدر يكدانگ جهة تحريك باه مرطوبين كه مأيوس باشند بغايت مؤثر وبا سكنجبين جهة ادويهء قتاله وضماد او جهة تحليل او رام حاره وشير منعقد ودر پستان واكتحال او جهة خشونت پلك چشم وقطور او جهة پاك كردن چرك گوش نافع ومضر شش ومصلحش كتيرا وعسل وقدر شربتش تا دو دانگ ودو درهم او كشنده است وچون آن را بيست بار با آب وعسل بسايند وخشك كنند وبعد از آن با روغن زيتون بقدريكه انگشت بر بالاى او برآيد بجوشانند تا ثلث روغن بسوزد وبا حرف بابلى وعسل لعوق بسازند وهر روز يكد وانگشت از آن تناول نمايد وجهة صاف كردن آواز وتقويه بدن ونيكو كردن رنگ ورخسار واخراج فضلات بدن بيعدليست وهرگاه در روغن زيتون بجوشانند وبا عسل معجون كنند به دستور همين آثار دارد خبث الخاس ثقل مس است ودر قوه قريب بخث الحديد است وملطف وجالى وخوردن او ستم قاتل است ودر ادويهء چشم ودر مستعمل است خبث الرصاص قلعى است بغايت قابض و مغسول او جهة التيام جراحات چشم وتقويه باصره ومنع ريختن مواد بچشم مؤثر است خبث الفضه ثفل نقره است لطيف وقوى القبض وطلاى او جهة قروح چشم ومعفه وجرب وبواسير ونواصير والتيام جراحات نافع است خبث الذهب ثقل طلا است لطيفتر از همه ودر افعال قويتر از خبث الفضه وطلاى او با آب جهة رفع بدبوئى زير بغل وكنج ران مجرب ودر افعال نايب مناب اقليما است خبيص اسم عربى حيص است ودر حامذ كور مذكور شد خبيض البيض به فارسى خاكينه نامند وبا سبزيها كوكو گويند كثير الغذا ودير هضم ومسدد و مولد خلط غليظ وبا دارچينى وخولنجان وادويهء باهيه مقوى باه است خبازى شجرى خطميست خبز الغراب اقحوانست خبر القرد لوف الكبير است خبز رومى خبز الكعكست خبز المشايخ نبات بخور مريم است خبيز اسم جميع نباتاتس كه بگردش آفتاب دور كند وخبازى مشتق از واست خترق بتاى مثناة افسنتين است ختم الملك طين مختوم است خثا بثاى مثلثه سركين است واز مطلق او مراد سركين گاو است وبرحنا مذكور شد خثو بلغة اهل ختا بمعنى بزرك وبه دستور خان وخثومتر اوفند وآن اسم مرغيست كه به فارسى رخ نامند وبقدر كركدنى واز آن بزركتر مىباشد وطعمهء او اكثر اوقات فيل است ودر بلاد ما بين زنج وچين يافت مىشود واز استخوان بيشانى او جهة ملوك قدح ميسازند وخاصيت او آنستكه چون بر بالاى طعام مسموم گذارند عرق كند وهمچنين است ساير استخوان او وامين الدوله گويد كه آنشاخ آهوى مشك دار است وهمين اثر را از براى او بيان نموده وگويد جهة اسهال نيز بغايت نافع است ومؤلف تذكره گويد كه در سرائيست يافت مىشود وخوردن بيضهء او بقدر ده درهم جهة حكه وجرب وسدهء جكر نافع وبخور استخوان او باعث افاقهء مصروع است وذبل او جهة رفع اثار وسنگدان او جهة بواسير ضمادا مفيد است خدر نوع عنكوبت خداع الرجال بزر البنج است خربوت بستانى وبرى مىباشد وبستانى دو قسم است يكير اخر نوب شامى گويند درخت او بقدر درخت گردكان وبرگش مستدير وباغلظت وگلش ذهبى وغلاف او بقدر شبرى وكوتاه تر وسياه وضخيم ودانهاى او شبيه بباقلى واز آن رقيق تر واز آن در شام ومصر رب ميسازند ودر

99