جهة برص مجرب دانسته‌اند وجهة فالج ونقرس وتقوية اعصاب نافع وخون او جهة ربو واكتحال زهرهء او كه خشك كرده باشند با آب سه ميل در چشم مخالف طرف ملسوع بكشند جهة رفع ستم هوام مجرب دانسته‌اند خصوصا چون در آب باديان سه هفته در آفتاب گذاشته باشند وچون چشم او را در زير بالين كسى گذارند كه او ندانسته باشد مانع خواب او مىشود حدق اسم بادنجان است وباين اسم چيزيرا كه شبيه ببادنجان باشد مينامند وآن ثمر نباتى است بقدر جوز ماثل بيخار وبيدانه ودر تابستان بهم مىرسد وزود فاسد مىشود ونبات او از نبات بادنجان اندك بزركتر ورسيدهء مژاد زرد واهل قدس او را بادنجان برى واهل حجاز شود كه العقرب نامند در دويم گرم وخشك واهل شام جامه باو شويند بسيار جالى وقايم مقام صابون وبخور او جهة بواسير بيعديل وطلاى حجازى او را جهة گزيدن هوام وعقرب از مجربات شمرده اند وتدهين روغنيكه در آن جوشيده باشد جهة اعيا وتقويه بدن ودرد گوش نافع وحموال او با عسل جهة گرم مقعد مؤثر وخوردن او با خطر مورث گرب ومصلحش سكنجبين است حديد الصينى خماهان است حد جلنار است حدج حنظل است حدقيس هر گلى كه مستدير وشبيه بچشم باشد حرمل بلغة سريانى نوعى از سداب گويست وبه فارسى اسپند نامند نبات او بقدر زرعى مىشود واز يكبوته چندين شاخ ميرويد وبرگش مايل بتدوير وغلاف دانهاى او مدور ومثلث الاضلاع بسه خط وبا اندكى سرخى وتخمش سياه مثل خردل وثقيل الرايحه واز مطلق حرمل مراد اوست وقسمى از آن را برگ مثل برگ بيه واز آن كوچكتر ومايل به سفيدى وگلش مثل ياسمين سفيد وغلاف دانهء او طويل وحرمل ابيض باعتبار غلاف او نامند در سيم گرم ودر دويم خشك وقوتش تا چهار سال باقى ميماند ولطيف ومحلل رياح امعأ ومواد غليظه ومبهتى ومسمن ومدر بول وحيض وشير ومسهل سودا وبلغم غليظ وحب القرع وجالى سينه وشش از لزوجات ونقوع او جهة تحليل سودا وصاف كردن خون ونرم داشتن طبع وجرم او جهة مصروع وتسخين بدن واعصاب دماغ ورفع قولنج وعرق النسأ وفالج وامراض بارده واستسقأ ورفع جنون واعيا وسدد ويرقان ونسيان نافع وچون يكوقتهء آن را كوبيده با چهار او قيهء آب بجوشانند نو آب او را با سه او قيه عسل ودوا دقيه روغن كنجد بنوشند مقيئ قوى وبيغايله است ودر ثقيهء سينه واعالى بدن از لزوجات وضيق النفس وسعال رطوبى بيعديل وهرگاه بقدر يكرطل او را در شراب يا آب انگور كه بقدرسى رطل باشد بجوشانند تا ببربع رسد وروزى دواوقيه از آن تا سى روز بنوشند جهة رفع صداع مزمن مجرب دانسته‌اند واعادهء حمل زنانيكه در وقتى حامله ميشده باشند وبعد از آن نشوند مىنمايد وبايد سه روز متوالى از آن مطبوخ بنوشند وچون پانزده روز صاحب عرق النساء وهر شب يك مثقال ونيم از حرمل تا كوفته تناول نمايد رفع آنعلت كرد ومجربست وچون با تخم كتان مخلوط نموده با عسل سرشته مداومت نمايند جهة رفع ضيق النفس بيعديلست وچون زجاج محرق اضافه نمايند تفتيت حصاة نمايند واكتحال او با زعفران وزهرهء مرغ خانگى وعسل وشراب وآب باديان سبز جهة رفع ضعف بصر امتلائى ونطول مطبوخ او جهة تقويه اعضا وسياه كردن موى وازالهء خدر ومطبوخ او با آب و روغن كنجد ومداوت اكل او جهة رفع امراض جكر وسل وضماد او با روغن شبت برناف وتهيگاه جهة قولنج مزمن وسعوط عصارهء وآب مطبوخ او جهة قطع نزله وحمرهء چشم وقطور او كه در آب ترب وروغن زيتون جوشانيده باشند جهة كرانى سامعه وكرى ودوى وطنين ونخور او جهة درد دندان وتعليق او در لثهء كبود رافع سحر وگويند افشانيدن او در خانه باعث فرقه وبخور او مبطل اين اثر است ومورث غثيان وصداع ومضر محرورين ومصلحش ربوب ميوهاى ترش وسكنجبين وترشيها وقدر شربتش از يك مثقال تا دو مثقال وبدلش قردمانا وگويند تخم سدابست وحمول بيخ او كه با روغن ايرا ساسائيده باشند مفتح افواه عروق وخون بواسير است وروغن او در سيم گرم ومحرك باه ومفتح سدهء دماغى وجهة فالج ولقوه وصرع ورعشه ورياح اعصاب شربا وضماد انافع وحقنهء آن جهة عرق النساء ودرد كمر وبرودة كرده ورحم سفيد است حريت بياى تحتانى وتاى فوقانى نباتيست كه بر زمين پهن مىشود وبرگش دراز وباريك ومابين اوراق طويل بركهاى كوچك در سيم گرم وخشك ومفتح سدد وجهة بدى هضم ورفع بخار دهان وخوشبو كردن دهن ورفع اقسام دردهاى شكم وقولنج نافعست ومصدع ومصلحش گشنيز وقدر شربتش تا سه درهم وبدلش برنجاسف است وچون گوسفند از آن بخورد گوشت وشير او لذيذ وخوشبو مىشود حرمله نباتيست حجازى وازجملهء تيوعات وبقدر قامتى وپرشير وبرگش دراز واز برگ بيد كوچكتر وتيره رنگ وضماد او جهة جرب بسيار مؤثر دانسته‌اند حرف اسم نبطى حب الرشاد ونبات اوست واز جنس تره تيزك ومرى وبستانى مىباشد ورشاد قسم بستانى وماكول است ودر جرجير صفة او مذكور شد وتخمش اشقر وبا طول وبرگش مايل بتدوير وبا تشريف ونبات او در دويم گرم وخشك وملطف وكشندهء كرم معده وحب القرع ومحلل رياح ومقطع بلغم وخشك او قريب الفعل با تخم او ومضر معده ومثانه ومورث تقطير البول ومصلحش كاسنى وسركه است وبرى او شديد الحراقه وشبيه به بستانى واز آن بزركتر وقويتر از آن در افعال وبه دستور تخم او نسبت به بستانى اقوى ومستعمل بستانى اوست وتخم بستانى در سيم گرم وخشك وبغايت

86