وگويند آزموده است و خواص بول او در بول مطلق سرگين او در اختا وشير او در لبن مذكور است بكا درختيست معروف در مكه معظمه شبيه به بشام و برگش از آن ريزه تر و ثمرش از آن ادور وآب سفيدى كه از آن مىچكد از ماندن سرخ نمىشود وبخلاف دمعهء بشام در دويم گرم وخشك و منضج صلابات ومسواك چوب او ودمعهء او جهة تقويه لثه ومنع آفات دندان وخاكستر او جهة التيام قروح وبرگش محلل رمد رتخمش مقوى معده وجهة سرفه واو رام بلغمى وسوداوى نافعست بكمون لغة فارسى وبه عربى عرفج نامند از جملهء يتوعات ودر كنار آبها ميرويد شبيه بدرخت سماق وساقش زياده برنچعدد نمىشود ومايل بسرخى وبشيردار وخمسه اغصان او را از اين جهت گويند و برگش شبيه به برگ كاج و پيچيده وگلش سفيد و درهم وتخمش شبيه بشاه دانه واو راحب الفقد دانند در سيم گرم وخشك ومفتح سدد احشا وبجهة سپرز بغايت نافع وچون زن در سالى يك عدد آن را شاولنمايد در آنسال حامله نشود واگر هفت سال مداومت كند هيچ وقت حامله نشود وبكام حب الآس است بكاين بهندى آزاد درختست بكرشه غشنه است بكير بهندى خيار شنبر است بكرى بهندى مغز است بكورتن بهندى عليق است بكان بيت بهندى خشك است پكاپت بهندى پنجنگشت است بلسان درختيست بقدر درخت سقز وبرگش شبيه به برگ سداب واز آن سفيدتر ودر بوى شبيه باو ومنبت او عين الشمس توابع مصر است ودر طلوع شعراى يمانى ساق درختها را شكافته آبهاى آن كه مثل صمغ منجمد مىشود وروغن بلسان است ومؤلف تذكره ساكن مصر ميفرمايد كه بالفعل معدوم است واز چوب بشام وساير اجزاء ميسازند وبه دستور بجاى جت بلسان ثمر بشام را عطاران مىفروشند ضماد برگش جهة گزيدن عقرب وطپنج او جهة تحليل نفح ورياح غليظه وقطور مطبوخ او جهة درد گوش وضماد پنج درخت مذكور كه سوزانيده باشند با سركه جهة ثالييل ومرباى پوست تازهء او با عسل جهة تقويه معده ورفع رطوبت آن نافع وچون شاخ وبرگ آن را پخته وآب آن را با روغن بجوشانند قائم مقام روغن اوست وخواص حب وعود ودهن او در مقام خود گفته مىشود بلبوس لغة يونانيست و به فارسى ريز وتخله پياز نامند وبه عربى بصل الذئب وآن پياز تو برتو نيست بلكه يكدانهء سيرو پوست او سياه ومنسج وبرگش مثل برگ پياز وعريض تر از آن ودر طعم وبوى شبيه به پياز وبتركى داغ سوغانى ودر لرستان نرم طرم نامند وبيخش از باران بزرگ مىشود واندك تلخ ومايل بشيرينى واز ماكولاتست وابن تلميذ گويد كه مثل پياز است وكوچك ومطاول ورنگش ارغوانى وزنان واز آن كللونه ميسازند وچون تخم مرغ را با او بجوشانند مثل روناس رنگ مىكند وبه پياز نرگس شبيه وبرگش مثل كراث وگلش شبيه به بنفشه وطعمش باجلا وتست در اول سيم گرم و خشك وگويند در آخر اول خشكست ومهيج باه وجالى وجاذب خون بظاهر جلد ومسمن وضماد برگ او بركمر وحوالى قضيب جهة تقوية باه وبه دستور جهة التواى عصب وكوفتگى استخوان وبا عسل جهة تقوية بدن كه سست شده باشد وگزيدن سگ وديوانه وبا فلفل جهة درد معده وبا زردهء تخم مرغ جهة كمنهء تحت چشم وبا ادويهء مناسب جهة ثاليل مسماريه وبا سكنجبين جهة بثور لبنيه وبا آرد جو جهة شكاف عضل وناخن وبا خانق النمر جهة گلف وبهق وآثار قروح وبا سركه جهة غرب وطلاى پختهء او در زير خاكستر بابورهء ارمنى جهة نخالهء سرو زخمهاى تازه وحمول او جهة اخراج جنين ومشيمه نافع ومولد خلط غليظ ومضر عصب ومورث مغص ومصلحش كاسنى وشير تازه باعسل وترضى او كه در سركه پرورده كنند محرك باه مرطوبين ومشتهى طعام است بليلج ثمر درخت هنديست مايل باستداره وبزركتر از عفص شبيه بهيله چينى وپوست او رقيق تر است از پوست هليله ومستعمل پوست اوست در آخر اول سرد ودر آخر دويم خشك وملطف وقابض ومقوى معده واشتها وبالخاصيه مسهل سواد او بالطبع مسهل صفرا وقاطع رطوبات وصداع وبخارات وجهة بواسير وبو دادهء او جهة اسهال مزمن نافع واكتحال او جهة ومعه مفيد ومضر سفل ومصلحش عسل وشكر وقدر شربتش تا سه درهم وبدلش آمله مقشر است بقدر ثلث وگويند شكوفهء حنا مثل آن وثلث آن مورد وسندس آن هليله سياه است وچونروزى نيم درهم اورا با نيمدرهم شكر وآب گرم بنوشند ومداومتن نمايند جهة قطع سيلان آب دهان وتقويه باصره بسيار مفيد است بلوط بلغة طبرستانى دار ازى نامند وبه فارسى بالوط گويند قسمى از آن دراز وقسمى مسدير را بهش نامند واز قسم مستطيل لذيذتر ودرخت او شبيه بدرخت فندق وآنشاه بلوطست دماكول اهل بلاد وابن تلميذ شاه بلوط را قسمى او بلوط وبلوط را دو قسم شمرده اند ومؤلف ملا يسع سه قسم ذكر كرده واين اصوبست ودرين صورت شاه بلوط نيز از اقسام اوست ومستطيل نيز دو قسم مىباشد يكى ماكول وديكرى با مرارت وغير ماكول چنانكه در ديلم وطبرستان مشاهده شده است وامين الدوله از محمد بن احمد واو از جالينوس ذكر كرده كه در بعضى بلاد درخت بلوط يك سال بلوط بار مىدهد و يك سال عفص وشيرين ماكول او در اول سرد ودر دويم خشك ونايت مناب عفص است وقابض ومغلظ وحابس اسهال مزمن ونفث الدم ونزف الدم وجهة سحج وسلس البول وتقطير البول وقرحهء امعأ وخفقان وغثيان كه از فم معده باشد نافع وضماد او با پيه خوك نمكسود وجهة ورم حالب واو رام بلغمى وسوختهء او جهة قلاع وقروح ساعيه وحمول او جهة قطع سيلان رحم نافع ونان او ثقيل ومصدع و

53