عرفانى را ادا نمايد به وجود آورد - تصنيف فرموده‌اند . نگارنده در مقدمه بر شرح فصوص قيصرى ، كه چاپ آن به پايان رسيده و تعاليق امام ( قده ) در حواشى همين شرح نفيس چاپ شده ، در نحوهء تفكر آن محقق عالى مقام در عرفانيات بحث و آثار آن جناب را ذكر كرده‌ام .
اهل حق و حقيقت به اين اصل غير قابل ترديد نزد مردم دانا معترفند كه در گلزار معانى و حقايقى كه چمن آراى فكر بشر به وجود آورده است هيچ گلى خوشبوتر و دلپذيرتر از گل عرفان نرسته است و اگر در گلهاى ديگر نفحه اى از اين گل نرسيده باشد ، عطرى از آنها به مشام نمىآيد اگر چه بسيار بوده و هستند جعل صفتانى كه از بوى روحانى و نفحهء ربوبى اين گل مانند شخص مبتلا به زكام كه از عطر گل فرار مىنمايد مشمئزند .
در اين اثر منيف از مباحث « توحيد » و « علم الأسماء » و مسائل مهمى از قبيل بحث « بدا » و « سرّ قدر » ، علم حق به اشيا قبل از كثرت ، به طريقهء حكما نيز گفتگو شده است .
زبان كتاب رسا و زيبا و بهجت افزاست مسائل غامض و مباحث عاليهء نبوت و ولايت در عبارات نسبتا كوتاه ولى رسا با مهارت تقرير شده است . مصنف عظيم همه جا به لسان خواص از عرفا با عبارات پر معنا سخن مىگويد و سعى فرموده است كه اثر خود را از صورت رسالة در جلباب كتاب مبسوط در نياورد ، و از تعرض به مسائل غير نافع احتراز نموده است .
در نحوهء سير يا سريان ، و به عبارت ديگر ، ظهور حقيقت « نبوت تعريفيه » و ولايت محمديه و علويه در كافهء ذرارى وجود ، مطالب دقيق و تحقيقى به قيد تحرير آورده‌اند كه خاص خواص و در بعضى از موارد ابتكارى است . مرحوم امام ، أعلى الله درجته في المراتب العلمية و العملية ، در ذوق و سليقهء علمى و پرهيز از ذكر مطالب غير لازم نظير ندارند . يكى از علل جاذبهء قابل توجه در آن بزرگ زمانه ، علاوه بر نظم و ترتيب خاص در درس و بحث ، جامعيت او بود . مردى كه ساليان متمادى حوزهء فلسفى منظمى داشت ( تدريس شرح منظومه و اسفار حدود 15 سال ) و سطوح فقه و اصول تدريس مىفرمود ، و در عرفان و تصوف نظرى و عملى آثار با ارزش تأليف نمودند ، بعد از شروع به تدرس فقه و اصول خارج و اجتهادى ، در اندك زمانى بهترين و گرمترين حوزه را به خود اختصاص دادند .
از قديم الأيام ابتلاى به « تك علمى » موجب لطمهء شديد به حوزه هاى علميهء شيعه بوده است . و افراد نادر در حد اقل از قليل هستند كه در چندين علم استاد و ماهرند : علوم متفاوت ، از « عرشى » ، چون عرفان و حكمت متعاليه و از « فرشى » ، مانند علوم نقليه .
آن چه كه در اين مقدمه مذكور افتاد ، از حدود سى سال به اين طرف در آثار خود به نحو متفرقه ذكر كرده‌ام . و در آثار عرفانى و كتب فلسفى ، كه طى ساليان متمادى منتشر ساخته‌ام ، همه جا از آن بزرگ ياد كرده‌ام و از عنايات و الطاف آن بزرگوار نسبت به خود هميشه ياد مىكنم .
از برادر عزيز و سرور گرامى ، حضرت حجة الإسلام ، آقاى حاج احمد آقا ، ادام الله حراسته ، متشكرم كه اين حقير را در امرى خير شريك و به اداء واجبى موفق گردانيدند .
سيد جلال الدين آشتيانى مشهد ، 8 آذر ماه ، سنهء 1371

مقدمة الآشتياني 10