اضافه يا از آنها منها مىكنيم و كاملا متأثر مىشويم ، در صورتى كه مىدانيم در قلمرو عينى نه اضافه كردنهاى ما واقعيت دارد و نه منها كردنها .
3 - اگر ما بگوئيم : واحدهاى اندوخته شده در حافظه ، موادّ واحدها و جريانات ذهنى ما است ، اين مسئله مطرح خواهد شد كه در آن انعكاسات ذهنى كه براى نخستين بار بوسيلهء حواسّ يا وسايل ديگر در ذهن ما بوجود مىآيد ، هيچگونه بهره بردارى از حافظه وجود ندارد . ما براى اولين بار كه فلان سنگ را يا فلز را مىبينيم ، سنگ و فلز ديده شده مسلما در ذهن ما منعكس مىگردد ، آيا مادهء سنگ و فلز منعكس شده در ذهن همان مادهء عينى آن دو است يعنى سنگ و فلز عينى داخل در ذهن ما شده است پس چيست مادهء صورت انعكاس يافتهء ذهنى و تشبيه ذهن به آينه كه نمودها را بوسيلهء نور نشان مىدهد ، به شوخى نزديكتر است از يك مسئلهء علمى ، زيرا اولا مفاهيم كلى و تجريد شده مانند كلى نزديكتر است از يك مسئلهء علمى ، زيرا اولا مفاهيم كلى و تجريد شده مانن كلى انسان و اعداد نمودى ندارند ، بلكه هيچ يك از واحدهايى كه در حافظه ذخيره ميشوند داراى نمودهاى شكلى و رنگى و غير ذلك نيستند ، يعنى ما سراغ آن سلَّول حافظه اى را نداريم كه بجهت انعكاس آلبالو قرمز و بعضى ديگر بجهت ذخيره كردن عكس گياهان سبز بوده باشد .
ثانيا هر انعكاسى در ذهن مستلزم صرف مقدارى انرژى است كه در صورت تعدد فراوان انعكاس ، بخوبى احساس خستگى مىكنيم . در صورتى كه انعكاس نمود و لو ميليارد بار در يك آينه ، موجب صرف نيروى آينه نمىگردد ، لذا معلوم مىشود كه در انعكاسات ذهنى ، چنين نيست كه ذهن تنها جايگاه نمود شيء عينى بوده باشد .
همچنين تأثرات و احساساتى كه از انعكاس نمودها در ذهن ، براى روان ما ايجاد مىگردد ، مىتواند انعكاسات ذهنى را از نمودهاى آينه اى تفكيك نمايد . با نظر دقيق در مسائل سه گانه ، مىتوانيم ابداع و انشاء و ابتداء خلقت را بىسابقهء مادهء پيشين بپذيريم .
35 ، 36 ، 37 - بلا رويّة اجالها و لا تجربة استفادها و لا حركة احدثها و لا همامة نفس اضطرب فيها ( در امر آفرينش نه انديشه و تدبيرى به جولان در آورد و نه تجربه و

92