ماكياولىها گشتند .
2 - مقامجويى و رياست پرستى - براى كسانى كه با وضع روحى على ( ع ) آشنايى داشتند ، بخوبى ثابت شده بود كه او مقام و رياستپرستى را نوعى از بيمارى مىداند كه از تورم « خود طبيعى » ناشى مىگردد . او خود كه از اين بيمارى مهلك گريزان است ، چگونه روا خواهد ديد كه ديگران را به آن مرض كشنده مبتلا بسازد پس اين عامل هم نمىتوانست در انتخاب على ( ع ) دخالتى داشته باشد . يكى از شواهد كاملا روشن براى اثبات عدم دخالت عامل مقام و رياست در انتخاب على ( ع ) فرار ناجوانمردانهء طلحه و زبير از بيعت با على ( ع ) و برپاكردن غائلهء جنگ جمل بود كه تاريخ نشان مىدهد . مقام پرستان با اين كه على را بخوبى مىشناختند و مىدانستند كه اين خليفةاللَّه پس از پيامبر اكرم ( ص ) انسانيت را در معرض سوداگرى در مقابل مقام و رياست قرار نخواهد داد . [ چون اين پديدهء خانمانسوز لذيذترين طعمهء خود حيوانى آدميان است ، ] به احتمال ضعيف كه شايد على با اشتغال به خلافت خود را مجبور به سازشكارى به بيند و مقام دلخواه آنان را براى آنان تأمين نمايد ، در انتخاب او شركت كردند .
3 - تأثير شخصيتها - اين عامل را به دو گونه مىتوان تصور نمود : يك - قرارگرفتن تحت تأثير شخصيتهايى رشديافته كه اميال و خواسته‌هاى حيوانى خود را كاملا مهار و تعديل نموده طعم عظمت و كمال انسانى را چشيده‌اند .
تأثير اين شخصيتها در سرنوشت اجتماعات ، نه تنها مضر نيست ، بلكه صد درصد به نفع آنها است ، شخصيتهايى امثال : سلمان و مالك اشتر و عمار بن ياسر و محمد بن ابى بكر و هاشم مرقال و حجر بن عدى و اويس قرنى و ميثم تمار [ كه بجهت انسانشناسى عميقى كه داشته‌اند ، در جاذبيت شخصيت على بن ابي طالب ( ع ) قرار گرفته بودند ] ، راهنمايان بسيار با ارزشى براى مردم آن دوران بودند و اى كاش مردم در همهء دورانها و جوامع تحت تأثير اين گونه شخصيتها ، سرنوشت حيات اجتماعى خويش را تعيين نمايند . سلطهء اين افراد بوسيلهء شمشير بر طبيعت معمولى مردم نيست ،

334