جلوه كرده است ، يك يا چند سؤال محدود و سطحى را پاسخ بگويند ، ولى اگر بخواهيد همهء چون و چراها را در بارهء موضوع مزبور تا عميقترين ريشه‌هاى آنها ادامه بدهيد ، هرگز موفق به شنيدن پاسخهاى قانعكننده به آن همه سئوالات ، نخواهيد گشت .
در اين موارد رسم انسانها بر اين بوده است كه با يك پاسخ اجمالى از ادامهء پرسشها جلوگيرى نمايند و خود را راحت و ديگران را ساكت كنند ، آن پاسخ اجمالى اينست كه شخص انتخابشده بهترين شخص در برابر اشخاص مورد نظر براى انتخاب شدن مىباشد . اين مدّعا را با جملهء زير اثبات ميكنند كه : اين پاسخ را سبك نشماريد ، زيرا مدتى است كه نسبىبودن ارزشهاى بشرى مانند نسبىبودن علم و معرفت ثابت شده است با توجه باين جريان مستمر تاريخ است كه در هنگام مطالعهء انتخاب على بن ابي طالب ( ع ) به زمامدارى ، با شگفتانگيزترين پديدهء اجتماعى روبرو مىشويم . ما طبق همهء تواريخ معتبر انتخابى را در بارهء على ( ع ) شاهديم كه عمدهء شركتكنندگان در آن انتخاب و حتى مردم جوامع دور از مركز انتخاب كه از اين حادثهء تاريخى مطلع شده‌اند ، با همهء قواى عقلانى و سطوح وجدانى در آن انتخاب شركت ، يا رضايت به آن داشته‌اند ، جز معدودى از هوىپرستانى كه آلت دست چنگيز صفتان زمان خود بوده‌اند .
از اين نكته غفلت ننمائيم كه منظور ما آن نيست كه يك يك افراد راضى و شركتكنندگان در انتخاب امير المؤمنين عليه السلام فلسفه‌ها خوانده و همهء علوم انسانى را آموخته و همهء عقايد و احكام و اخلاق و فلسفهء اسلامى را با وضوح كامل پذيرفته دست به انتخاب على ( ع ) زده‌اند . بلكه مقصود ما اينست كه پيشتازان جوامع اسلامى آن زمان كه از آگاهىهاى وسيع و عميق در بارهء قانون و رهبر و زمامدار و اجتماع مخصوصا از ديدگاه اسلامى برخوردار بودند ، با تمام قواى عقلانى و سطوح وجدانى به انتخاب على ( ع ) هجوم آورده‌اند .
هجوم همهء پيشتازان يك جامعه كه داراى افكارى نافذ و ذهنى روشن و وجدانى

329