نوع يكم - بعنوان بلاها و ناگوارىهاى اختيارى كه به خود انسان چه در حال فردى و چه اجتماعى يا مديريتهاى اجتماعى مستند ميباشد ، مسلم است كه اين نوع اختيارى از ناگوارىها مربوط به تقصير و يا كوتاهىهاى خود انسان است ، چنانكه در تواريخ بطور فراوان ديده شده است كه مردم بجهت جهل و خودخواهىها و ساير گمراهىها موجبات بدبختى معيشتى خود را فراهم آورده‌اند .
نوع دوم - آن قسمت از بلاها و ناگوارىها است كه از اختيار بشر خارج بوده و مربوط به آن قوانين و رويدادهايى طبيعى است كه دور از توانايى و ارادهء انسانها ميباشد ، مانند آتشفشانىها و زلزله‌ها و سيلها و بيمارىهاى غير قابل علاج . . . اين ناگوارىها كه براى فرد يا گروهى از انسانها پيش مىآيد ، در حقيقت هشدارهائى است جدّى براى نوع انسانى كه به نظم و زيبايى طبيعت تكيه نكند و گمان نبرد كه هر چه كه هست از طبيعت و در طبيعت است [1] اين آيه را توجه كنيم : * ( وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُه وَما نُنَزِّلُه إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ) * .
( هيچ چيزى وجود ندارد مگر اين كه منابع آن پيش ما است و ما از آن جز باندازهء معيّن فرو نمىفرستيم ) .
و اين كه ما طبق دستورات الهى بوسيلهء دانش و بينش وظيفهء جدّى داريم براى برطرف كردن هر گونه ناملايمات و تقويت هر گونه وسيلهء تندرستى و معيشت و پيشرفتهاى گوناگون ، براى آن است كه زندگى زندگان به كار و كوشش مستند باشد ، نه اين كه زندگى را در يك ليوان آب به گلوى ما بريزند .
باضافهء اين كه پديدهء مرگ و خاموشى چراغ فروزان زندگى همواره بيكى از دو عامل اساسى وابسته است : عامل يكم - پايان يافتن نيروها و استهلاك عناصر سازندهء كالبد مادى انسانى .

[1] لذا امير المؤمنين عليه السلام در جملهء مورد بحث نفرموده است ، كه خداوند براى همهء افراد انسانى از آغاز تاريخ تا پايان آن ، مواد معيشت بىنهايت را در كرهء خاكى آماده كرده است ، بلكه فرموده است : نعمتهاى او قابل شمارش نيست ، اما در اين كه قسمت انسانها از اين نعمتها بچه كيفيت و كميت مىباشد ، توضيحى نداده است .

26