را براى انسان روشن بسازند و نعمت بودن اجزاء و روابط آن را با موجوديت آدمى اثبات نمايد ، پذيريش آگاهىها و هشيارىها است كه از عاليترين جلوه‌هاى حيات در وجود آدمى است . مگر نه اينست كه پذيرش و فعاليّتهاى آگاهانه با گذشت قرون و اعصار پرده‌ها را از جلو چشمان آدمى بركنار زده و عظمتهاى بيكران طبيعته را از جهات ذرّات گرفته تا كهكشانهاى خيره كننده روشن ساخته است آن گاه اين همه فتوحات و پيشروىهاى بهتانگيز را نخستين گام براى شناخت اين حقيقت تلقى كرده است كه « ما با شناخت طبيعت تنها خطوطى را خوانده‌ايم كه محتوايش ماوراى خوانده‌هاى ما است » .
و بالعكس ، فرار از هشيارىها و آگاهىها بوده است كه عالم هستى را خيال و پندار و قوانينش را خودرو و ستارگان سپهر لاجوردينش را تف سربالايى نام نهاده است كارگاه هستى براى اين دشمنان هشيارىها كه زندگى را جز تورّم « خود طبيعى » با لقمه هايى از خوردنىها و جرعه هايى از آشاميدنىها و لذايذى از اشباع غريزه‌هاى حيوانى تفسير مىكنند ، چهره اى نشان نخواهد داد كه نعمتى در آن ببينند و در شمارش و سپاسش بيانديشند ، چنانكه در امتيازات و عظمتهاى روح خويشتن هم كمترين انديشه اى نخواهند داشت .
مدّتى است بانگ افزايش نامحدود جمعيت و محدوديّت موادّ غذايى و لوله‌ها و بدبينىها در افكار مردم فراوان انداخته است . آغاز اين بانگ از مالتوس بوده است .
اينان پس از شنيدن اين بانگ وحشتناك ، بجاى تنظيم منطقى و تعديل مشروع جمعيّت و موادّ غذايى ، به فلسفه گويىهاى بدبينانه روى آورده و حرص و ولع اقويا را براى انباشتن ذخاير زندگى تشديد كردند . برخى ديگر از جوامع را به هتك ناموس دروازهء ورودى زندگى ( آلت تناسل زن و مرد ) وادار ساختند . روى محاسبات « مالتوس » مىبايست انفجار جمعيت از گرسنگى ، از خيلى مدتها پيش در كرهء زمين روى داده باشد ، نه تنها چنين انفجارى رخ نداده ، بلكه طبق كاوشها و بررسىهاى علمى دوران جديد ،

24