< فهرس الموضوعات > چهار نظريهء عمده در بارهء روح < / فهرس الموضوعات > چهار نظريهء عمده در بارهء روح در تعريف و توصيف روح چه در دورانهاى قديم و چه در دورانهاى معاصر مطالب فراوانى مطرح شده است . چهار نظريهء مهم در بارهء مادى يا غير مادى بودن روح مطرح است :
< فهرس الموضوعات > نظريهء يكم < / فهرس الموضوعات > نظريهء يكم - اينست كه روح حقيقتى است كه از عالم ماوراى طبيعت فرود آمده و در اين جهان مدتى معين دمساز بدن مىگردد و سپس از بدن جدا مىشود و راه خود را به همان جايگاهى كه از آنجا سرازير شده است برمىگرداند و تجرد روح يعنى جدا بودن آن از مادّه و ماديات ، در ذات آن بوده هرگز به محدوديتها و كون و فساد طبيعت آلوده نمىگردد .
اين نظريه معروف به روحانية الحدوث و روحانية البقا ، است ، يعنى روح چنانكه از هنگام به وجود آمدن مجرد و روحانى است ، همچنين در بقاء و ادامهء وجودش در هر نشأه و عالمى كه قرار بگيرد ، روحانى و مجرد است . فلاسفهء اشراق قديم و جديد و شرقى و غربى اين نظريه را انتخاب كرده‌اند . در ابيات مثنوى جلال الدين مولوى مخصوصا در ديباچهء آن اين مطلب ديده مىشود :
< شعر > از نيستان تا مرا ببريده اند از نفيرم مرد و زن ناليده اند هر كسى كاو دور ماند از اصل خويش باز جويد روزگار وصل خويش < / شعر > قصيدهء عينيه « يا هبوطيه » سرودهء ابن سينا نيز متوجه اين نظريه است : سؤالى در بارهء اين نظريّه به وجود آمده است كه تاكنون به پاسخ قانع كننده اى نرسيده است . سؤال اينست كه با فرض تجرّد روح و داشتن عظمتى فوق ماده و ماديات ، چه حكمتى باعث شده است كه روح به عالمى پستتر از خود سرازير شود و مدتى مجموعه اى از عناصر را تنظيم و اداره نموده ، سپس به جايگاه اصلى خود برگردد اين همان سؤال است كه مضمون قصيدهء ابن سينا را تشكيل مىدهد . حقيقت اينست كه اين سؤال به پاسخ صحيح و قانعكننده اى نخواهد رسيد . و حتى پاسخى كه اين جانب در گذشته به اين سؤال در يك قصيدهء عربى داده‌ام ، فعلا به نظرم قانعكننده نمىآيد .

134