رابطهء يكم ( رابطهء خدا با جهان هستى ) مانند ارتباط خورشيد با درخت و رابطهء دوم ( رابطهء خدا با انسان ) مانند ارتباط خورشيد با ميوهء درخت . يا جهان و انسان مانند پوست و مغز عالم هستى بوده و ارتباط خداوندى با هر يك از آن دو مناسب ارزش و عظمت آن است . در مكتب اسلام با نظر به منابع اصلى آن ( عقل و نقل قطعى ) رابطهء خدا با انسان نزديكتر و لطيفتر مطرح شده است ، ما اولا ارتباط خدا را با جهان مطرح مىكنيم ، سپس به بيان رابطهء خدا با انسان مىپردازيم :
1 - رابطهء احاطه در چند آيه از قرآن مجيد احاطهء خداوندى بر همهء موجودات تذكر داده شده است . از آن جمله : * ( أَلا إِنَّهُمْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقاءِ رَبِّهِمْ أَلا إِنَّه بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطٌ ) * [1] .
( آگاه باشيد ، آنان در بارهء ديدار پروردگارشان در شك و ترديدند . بدانيد خداوند بهمه چيز دانا است ) .
* ( وَلِلَّه ما فِي السَّماواتِ وَ ) * [2] .
( و خداوند بهمه چيز احاطه دارد ) .
در دو آيهء فوق احاطه به همهء اشياء بطور كلى تذكر داده شده است . دو موضوع در اين احاطه بايستى توضيح داده شود : موضوع يكم - هر چه كه شيء بر آن صدق كند ، چه يك ميلياردم يك ذره باشد ، و چه مجموع جهان هستى . چه مادى باشد مانند اجسام و كيفيات و خواص آنها و چه غير مادى مانند لطيفترين انديشه‌ها و تخيلات و تعقل و غير ذلك و چه از قبيل مجردات باشد . مانند ارواح و فرشتگان و كائنات ما فوق طبيعى ، خداوند بر همهء آنها محيط است .
موضوع دوم - نوع احاطه است . آيا مقصود از آن ، احاطهء علمى است يا

[1] فصلت آيهء 54 .
[2] النساء آيهء 126 .

67