است كه خداوند هستى آفرين بر او پوشانيده است . امّا انسانها مىكوشند خود را به كمالات عالى انسانى كه آيات خداوندى است برسانند ، آيا اين كوشش بدون اشتياق بآن آيات و تعظيم آنها امكانپذير است اين اشتياق و تعظيم از نوع عبادت مشركانه نيست ، و چون اصل اينست كه همهء خوبىها و كمالات از خدا سرازير مىشود ، پس در حقيقت آن گرايشها و علاقه و اشتياق متوجه مقام شامخ ربوبى خواهد بود .
آيا توحيد با هوىپرستى و گرايش به فريبكارىهاى شيطان سازگار است بيك معناى عمومى مىتوان گفت : هر موضوعى كه همهء سطوح روانى آدمى را اشغال نمايد ، چه آن موضوع موجود انسانى باشد و چه غير انسانى ، مخالف توحيد واقعى است . اين جمله را با عبارت ديگرى هم مىتوان بيان كرد و آن اينست كه هر موضوعى كه بتواند همهء نيروها و استعدادها و غرايز آدمى را بدنبال خود بكشد ، در حقيقت نوعى معبود تلقى مىشود ، زيرا در اين دنيا هيچ موضوع جالبى وجود ندارد كه بتواند همهء خواسته‌ها و استعدادهاى انسانى را بردهء خود قرار بدهد و بدنبال خود بكشد . اين وضع پست موقعى بوجود مىآيد كه حتى عوامل كمالجويى و مطلقگرايى آدمى هم بزنجير موضوع مفروض كشيده شود ، در اين صورت است كه موضوع جنبهء معبوديت هم بخود مىگيرد . خداوند متعال در آياتى از قرآن مجيد اين گونه پرستشها را توبيخ فرموده است . از آن جمله : 1 - * ( أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَه هَواه وَأَضَلَّه الله عَلى عِلْمٍ ) * [1] .
( آيا ديدى آن كسى را كه هواى خود را معبود خويشتن قرار داد و خدا با علم به حال او ، وى را گمراه نمود ، يا او با علم به حال خويشتن ، خود را گمراه كرد ) .
2 - * ( أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّه لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ) * [2] .

[1] الجاثيه آيهء 23 و مضمون در الفرقان آيهء 43 .
[2] يس آيه 60 .

55