اختصاصى از بين مىرفت ، احكام تازه اى جانشين آن احكام منسوخه مىگشت . و چنانكه مسلم است احكامى كه در مجراى نسخ قرار مىگرفت ، بهيچ وجه مربوط به متن و عناصر اصلى اديان نبوده است تا اعتراضى كه دنى ديدرو بر اديان وارد مىكند ، منطقى بوده باشد ، زيرا هيچ دين الهى منسوخ نمىشود . به اضافهء اين كه ديدرو خيال كرده است كه خداوند مانند قانونگذاران بشرى از قانونى كه وضع مىكند و سپس ناشايست بودن آن آشكار مىگردد ، پشيمان مىشود و آن قانون ناشايست را با قانون صحيح كه بعدا بنظرش مىرسد ، نسخ مىكند ديدرو اطلاعى از معناى نسخ ندارد . نسخ بمعناى آن نيست كه وى گمان كرده است ، نسخ عبارت است از ابراز سپرى شدن مدت حكم مقرر بجهت مرتفع شدن علَّت واقعى آن حكم ، نه اين كه علت حكم استمرار داشته باشد و با اين حال خداوند بىجهت يا بجهت پشيمانى آن حكم را منسوخ نمايد .
نوع دوم - عبارت است از نسخ يك حكم از احكام دين موجود .
مانند : * ( وَاللَّاتِي يَأْتِينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ الله لَهُنَّ سَبِيلًا . وَالَّذانِ يَأْتِيانِها مِنْكُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَأَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ الله كانَ تَوَّاباً رَحِيماً ) * [1] .
( كسانى كه از زنهاى شما مرتكب فحشاء مىگردند ، از چهار نفر از خودتان استشهاد كنيد ، اگر شهادت دادند ، آنها را در خانه‌ها نگهداريد ، تا مرگشان فرا رسد يا خداوند راه ديگرى براى آنان قرار بدهد . و مرد و زنى از شما كه مرتكب فحشاء مىشوند ، آن دو را اذيت كنيد ، اگر توبه كردند و اصلاح شدند ، دست از آنان برداريد ، خداوند پذيرندهء توبه و مهربان است ) .
اين آيه داراى حكمى است كه پيش از اسلام در ميان عرب رايج بوده است ، خداوند متعال چنانكه بعضى از رسوم و آداب پيش از اسلام را تدريجا مرتفع ساخت ، حكم مزبور را هم پس از شيوع و استقرار اسلام در جامعه با آيهء زير نسخ

[1] النساء آيهء 15 و 16 .

220