كه بتواند اثبات كند : مثلثى را كه تصور كرده است نه مختلف الاضلاع است و نه متساوى الاضلاع ، نه كوچك است و نه بزرگ ، نه متحرك است نه ساكن . . . ولى بر كلى نمىتواند فعاليتى به عنوان كلَّى را از ذهن آدمى انكار كند ، لذا موضوعى شبيه به فرد مردّد را پيش مىكشد و خود را قانع مىسازد .
به نظر مىرسد كه يكى از فعاليتهاى مغزى ما كلَّىسازى است ، محصول اين فعاليت عكسى از نمود فيزيكى ندارد ، مانند خود عدد كه بهيچ وجه ، عكس و صورت فيزيكى در ذهن ندارد .
همين فعاليت يكى از روشنترين دلايل تجرّد عامل روح است كه محصولى كاملا مجرد از مادّه و مادى را به وجود مىآورد . اين دليل را قدما و صدر المتألهين تأييد كرده‌اند . و از همين نوع فعاليت است ، وحدتگيرى و غيره .
دليل دوم - ساختن قضاياى انشائى تجريدى قضايايى كه ما در ذهن خود مىسازيم ، با نظر به جهات مختلفى كه دارند ، به انواع متعدد تقسيم مىشوند ، مانند قضاياى تحليلى و قضاياى تركيبى ، جزئى و كلى . . . يكى از تقسيمات مهم قضايا عبارت است از قضاياى انعكاسى و قضاياى انشائى تجريدى .
انعكاسى به آن نوع قضيّه گفته مىشود كه همهء واحدهاى آن ، جنبهء موضوعى داشته باشد ، چه موضوعى عينى و چه موضوعى ذهنى .
موضوعى عينى مانند اين قضيّه : « آفتاب روشن است » در اين قضيه سه جزء اساسى آن ، يعنى آفتاب و روشنايى و ارتباط ميان آن دو ، واقعيت عينى داشته ، تنها حكم ما به برقرارى رابطه ميان روشنايى و آفتاب يك عمل ذهنى است .
موضوعى ذهنى مانند اين قضيه : « انديشه من در بارهء فلان مسئله از نظر مراعات اصول منطق عقلى مشكوك است » انديشهء يك حقيقت ذهنى است ولى در قضيهء مزبور به عنوان يك موضوع مطرح شده است . همچنين مراعات اصول منطقى عقلى اگر چه يك فعاليت ذهنى است ، با اين حال به عنوان موضوع خارج از درك كننده

139