باقلانى مىگويد : " . . . اصحاب حديث معتقدند كه امام ، به سبب ارتكاب گناه و ظلم ، و به سبب غصب اموال و ضرب و شتم مردم و كشتن كسانى كه حفظ جان آنها واجب است ، و به سبب ضايع كردن حقوق مردم ، و تعطيل نمودن حدود و احكام الهى از مقام خود بر كنار نمىشود ، و خروج بر چنين امام فاسق و ظالمى واجب نيست بلكه واجب است كه او را نصيحت و موعظه كنند و از عذاب الهى بترسانند . . . " [41] تفتازانى مىگويد : " . . . اگر خليفه فاسق يا جاهل باشد ، بنا بر اظهر ، امر خلافت براى او ثابت است . . . " . [42] نتيجه احكام فوق بر اساس احكام فوق جايز نيست كسى بر كارهاى غير انسانى خلفاء حتى خرده بگيرد . چه كسى را حق آن است به ابو بكر اعتراض كند كه چرا - در مصلاى مدينه - دستور آتش زدن " فجائه " را دادى ؟ [43] - خليفه ( ابو بكر ) مىتواند فرمان تهاجم به خاندان معصوم پيامبر را هم صادر كند [44] - خليفه مىتواند بر فراز منبر برود و در مقابل مهاجرين و انصار به فاطمه ( ع ) ناسزا بگويد . [45] - خليفه مىتواند در حكومتش ، فحاشى را سيره خويش سازد . [46] - خليفه مىتواند از روى بى اطلاعى قرآن را به رأى خود تفسير نموده ، [47] موجب گمراهى

[41] التمهيد ص 186 .
[42] شرح المقاصد ج 2 / 272 .
[43] فجائه نام كسى است . براى اطلاع از اين واقع رجوع بفرماييد به : تاريخ طبرى ج 3 / 234 ، البداية والنهايه ج 6 / 319 ، كامل ابن اثير ج 2 / 134 ، تاريخ ابن خلدون ج 2 / قسمت دوم / 72 .
[44] تاريخ ابى الفدا ج 1 / 156 ، العقد الفريد ج 2 / 253 .
[45] شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 4 / 80 ط قديم [ = ج 16 / 215 ط جديد ] .
[46] صواعق المحرقه ص 43 . همچنين مراجعه شود به الغدير ج 7 / 224 .
[47] هنگامى كه از ابو بكر درباره معنى يكى از آيات قرآن سؤال كردند ، وى با آنكه جواب درست را نمىدانست - به غلط اظهار نظر نمود و گفت : " إنى سأقول فيها برأيى فان يك صوابا فمن الله ، وإن يك خطأ فمنى و من الشيطان " [ = من در معنى اين آيه به رأى خودم اظهار نظر مىكنم . اگر درست بود كه از خداست ، و اگر اشتباه بود از من و از شيطان است ] . سنن دارمى ج 2 / 365 ، 366 ، سنن بيهقى ج 6 / 223 ، تفسير ابن كثير ج 1 / 460 ، اعلام الموقعين ج 1 / 82 .

116