و در مشعر نيز براهى ديگر باز گشتندى حقتعالى ايشان را امر كرد بافاضه از عرفات و فرمود كه * ( ثُمَّ أَفِيضُوا ) * پس باز گرديد اى قريش * ( مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاسُ ) * از آنجا كه باز ميگردند همهء مردمان يعنى از عرفه نه از مزدلفه و ثم براى تفاوت ما بين الا فاضتين است كما فى قولك ( احسن الى الناس ثم لا تحسن الا غير كريم ) و گويند مراد افاضه است از مزدلفه يعنى بعد از افاضهء از عرفه بمزدلفه و خطاب عام است * ( وَاسْتَغْفِرُوا اللَّه ) * و طلب آمرزش كنيد از خداى تعالى از جاهليت خود در تغيير مناسك و غيره * ( إِنَّ اللَّه غَفُورٌ ) * بدرستى كه خداى تعالى آمرزنده است گناهان گذشته مستغفران را * ( رَحِيمٌ ) * مهربان برايشان به اينكه افاضهء نعم فرمايد بر ايشان و يا رفع درجات ايشان نمايد در جنات نعيم و در كنز گفته كه در اينجا چند فايده است يكى آنكه اختلافست در آنكه مراد بافاضه كدامست در اينمقام بعضى بر آنند كه مراد افاضه است از عرفات و اين از باقر ( ع ) مرويست دوم افاضه از مشعر بمنى و اين از صادق ( ع ) مأثور است و بنا بر اين نزد بعضى مراد بناس ابراهيم عليه السّلام است اى ( افيضوا من حيث افاض ابراهيم ) و تسميهء او بناس از قبيل تسميه اوست بامت كما قال تعالى الَّذِينَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ كه مراد نعم بن مسعود است يا آنكه مراد بناس ابراهيم ( ع ) است و هر دو ولد او اسحاق و اسماعيل و انبياء ديگر كه بعد از ايشان بوده‌اند و اين از ابى عبد اللَّه ( ع ) منقولست پس بنا بر اين قول در آيه امر به كون در عرفات اصرح از فَإِذا أَفَضْتُمْ باشد و بعد از آن فرمود كه اقواى قولين نزد من قول ثانيست براى اينكه حقتعالى اول ذكر افاضه كرده پس واجب باشد كه اين افاضه غير اولى باشد به جهت تكثر فايده بتغاير موضوع و نيز ثم بر حقيقت خود باشد كه آن مهلت و ترتيب است پس افيضوا معطوف باشد بر اذكروا و مهلت از اول وقت است تا آخر او و مراد به ناس بنا بر اين قول نزد بعضى حمس است چنان كه محكى شد و گويند ابراهيم ( ع ) است و نزد بعضى ديگر آدم ( ع ) ناتنبيه باشد بر آنكه حج از سنن قديم است و لهذا در قراءة شاذه افاض الناس واقع شده بكسر سين بمعنى الناسى لقوله فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَه عَزْماً و گويند كه اهل يمناند يا علماى دين كه تعليم احكام شريعت ميكنند دوم از فوايد مذكوره ذكر ثم بنا بر قول اول يا به جهت افاده تفاوت ما بين افاضتين است و تنبيه بر آنكه احدهما صوابست و ديگرى خطا و يا در كلام تقديم و تاخير است ( تقديره ليس عليكم جناح ان تبتغوا فضلا من ربكم ثم افيضوا من حيث افاض الناس فاذا افضتم من عرفات فاذكروا اللَّه عند المشعر الحرام ) و اين وجهى است ضعيف و تحقيق آنست كه تراخى هم چنان كه در زمان مىباشد در مرتبه نيز مىباشد كقوله كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ چه مراتب علم متفاوتست بحسب حال نفس در بعد از