و لام بمعنى الا كقوله تعالى وَإِنْ نَظُنُّكَ لَمِنَ الْكاذِبِينَ يعنى نبوديد شما قبل از اين مگر از گمراهان و جاهلان به احكام اسلام و در ( كنز العرفان ) آورده كه تفسير اين آيه موقوفست به چند امر اول آنكه ( حرج و اثم ) منتفى است در طلب رزق در حالت حج خواه اينكه بتجارت باشد يا صنعت يا مكارات يا غير آن زيرا كه عقل و شرع مانع آن نيست و از جابر روايتست كه صادق عليه السّلام فرموده كه مراد به * ( أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ ) * طلب مغفرتست از او سبحانه دوم آنكه افاضه بمعنى دفع است بكثرت مأخوذ از ( افضت الماء اذا صببته بكثرة ) پس افاضه ريختن آبست بكثرت و اصل كلام ( افضتم انفسكم ) بود كه ترك ذكر مفعول آن شده مانند حذف آن در ( وقعت من البصرة ) و در اين دلالت است بر وجوب كون بعرفه و بر آنكه آن از فرايض حجست زيرا كه او سبحانه امر بافاضه فرموده بقوله افيضوا و اين مستلزم كون است به آن و خلافى در وجوب آن نيست لقوله ( ص ) الحج عرفة و اين ركن است به ترك آن عمدا حج باطل مىشود و وقت آن از زوال روز نهم است تا غروب و اين نسبت بمختار است اما مضطر را تا بطلوع فجر نحر جايز است و بدانكه اگر افاضه كند قبل از غروب بعمد و عود نكند حج او صحيح است و بدنه بر او واجبست و نزد ابى حنيفه و احمد حج او صحيح است و دم بر او واجب نيست و شافعى را دو قول است يكى قول مذكور و ديگرى آنكه چيزى بر او نيست و مالك گفته كه اگر عود نكند حج او باطل باشد مگر آنكه قبل از فجر مراجعت نمايد دوم آنكه عرفات اسم آن بقعه است كه بجمع تسميه يافته مانند اذرعات و قنسرين وحدان از اراك است تا بذى المجاز و تا ثويه و عرفه و تسميه آن به عرفات به جهت آنست كه ابراهيم على نبينا و عليه السلم معرفت به اين پيدا كرد بعد از آنكه حقتعالى وصف آن كرده بود براى او و گويند به جهت آنكه آدم و حوا عليهما السلم يكديگر را آنجا شناختند و مجتمع شدند و نيز گفته‌اند كه جبرئيل مناسك حجرا بابراهيم نمود و ابراهيم عليه السّلام گفت عرفت عرفت و اين منقولست از أمير المؤمنين عليه السّلام و نزد بعضى ديگر آنست كه ابراهيم در شب هشتم ذى الحجه ذبح ولد خود را در واقعه ديد و در صبح آن روز ترويه نمود يعنى فكر كرد در آنكه اين امر از جانب حق تعالى باشد يا نه پس آن روز را ترويه نام نهادند و در شب ديگر نيز اين واقعه ديد چون روز شد عارف شد به آنكه از جانب حق سبحانه است و نيز گويند كه آدم آنجا اعتراف بذنب خود كرد و يا تسميهء آن به عرفات جهت ارتفاع است و علو آن ( و منه عرف الديك لارتفاعه و الاعراف منه ايضا على قول ) و در انوار گفته كه لحوق نون تنوين و كسره در آن با آنكه غير منصرف است بعلمية و تانيث به جهت آنست كه آن تنوين متقابله است نه تنوين تمكن و ذهاب كسره تابع ذهاب تنوين است از غير عوض به جهت عدم صرف و اينجا چنين نيست و يا مىگوييم كه منصرفست زيرا كه تأنيث آن يا به جهت تاء مذكوره است كه نه تاء تأنيث است بلكه با الفى