مذكور در انساب ) به احتمال بسيار قوى شفر يا نسخهء منقول عنهاى شفر تصحيف كرده بوده و برسخى را نرشخى نوشته بوده است ، به مناسب اينكه هر دو نسبت موجود است و هر دو منسوباند به قريه‌اى از قراى بخارا يكى نرشخ و ديگرى برسخان . سمعانى در « نرشخى » اسمى از ابو بكر محمد بن جعفر نامى ( كه كنيه و نام و نسبش مطابق مؤلف تاريخ بخاراست ) برده است ولى نگفته است كه وى صاحب تاريخ بخاراست [1] » احتمالى كه شاد روان علامهء قزوينى داده است به هيچ روى موجه و قابل قبول نيست . چه اولا مترجم در اول كتاب حاضر ( ص 33 ) تصريح كرده است كه مؤلف كتاب ابو بكر محمد بن جعفر نرشخى است . ثانيا نام و نام پدرش ( محمد بن جعفر ) در بيست و سه موضع از كتاب يادشده كه در اغلب همراه با نسبت نرشخى است ، و احتمال تصحيف در تمام موارد و در همهء نسخه ها احتمالى بسيار ضعيف و بعيد است ، و با ذكر محمد بن جعفر نام مؤلف بايد قبول كرد كه كلمهء نرشخى بدون هيچ شك و ترديدى صحيح و احتمال تصحيف بىوجه است . و ياد نكردن سمعانى در احوال محمد بن جعفر نرشخى از تأليف تاريخ بخاراى او ، دليل بر اينكه او را چنين تأليف نبوده نيست .
و نيز چنان كه از خود كتاب برمىآيد و مترجم هم بدان اشاره كرده است تأليف كتاب در دوران پادشاهى ابو محمد نوح بن نصر سامانى بوده و آن را مؤلف در سال سيصد و سى دو هجرى به اين امير تقديم كرده . و معاصر بودن نرشخى با نوح به گفتهء خود سمعانى مسلم است ، ولى ابو بكر منصور برسخى زمانش معلوم نيست و همزمانى او با امير نوح معين نه . و اين هم مرجحى است كه بايد مؤلف آن محمد بن جعفر نرشخى باشد ، نه منصور برسخى چنان كه علامهء قزوينى احتمال داده است .
بارى تقريبا پس از دو قرن از تأليف تاريخ نرشخى يعنى در سال 522 ( 9 - 1128 ) كه مردم را رغبت و ميل به خواندن كتابهاى عربى كم شده و فهم كتب تازى بر آنها دشوار بوده است ، ابو نصر احمد بن محمد بن نصر القباوى به درخواست و خواهش بعضى از دوستانش آن را به فارسى نقل و ترجمه نموده است ، و قسمتى از مطالب كتاب را كه ملالت آور و بىاصل مىپنداشته ، و در ذكر آن سودى نمىديده است در ترجمهء كتاب انداخته است . و به جاى آن اطلاعات و اخبار مفيدى از ديگر كتب مانند كتاب خزائن العلوم ابو الحسن عبد الرحمن بن محمد نيشابورى و كتب تاريخ ديگر بر ترجمهء خويش افزوده

[1] - يادداشتهاى قزوينى ج 7 ص 198

مقدمه 16