عنوان جانشين براى تأليف مزبور بوده است . اين فرض ( كه Matar ص 369 اخذ كرده ) را عنوانى كه در ذريعه آمده تقويت مى كند : " كتاب السجل في المسائل وابتداء الاعمال " . ظاهرا آقا بزرگ از نسخه‌اى در نجف كه مبناى فرج المهموم چاپى است استفاده كرده است ( مق‌ : ذريعه 16 / 156 ش 424 ; Matar ص 36 ) . اما اين حقيقت كه او عنوان متفاوتى را آورده بدين معناست كه فرج المهموم چاپى در اين قسمت از نسخه خطى متفاوت بوده و يا اينكه ( كه احتمالش بيشتر است ) او نام كتاب را با ترتيب مجدد بر اساس آنچه نام اصلى مى دانسته نوشته است [ كلمه " سجل " را از انتهاى عبارت به آغاز آن آورده است ] . بهر روى اين محتمل مى نمايد كه " سجل " و كتاب في المسائل دو تأليف مستقل بوده است ( و اگر چنين باشد ، عنوان " سجل " بايد در فهرست به صورت مستقل ياد شود ) . اين فرض بر اين حقيقت است كه در ادامه كلمات " المعروف بالسجل " ( هم در فرج المهموم چاپى و هم فرج المهموم * ) عبارت " وهو كتابه الثاني " آمده و اين عبارت در اين صورت معنى دارد كه اينها دو كتاب باشند . مؤيد ديگرى در فرج المهموم ص 125 آمده كه عبارت آن چنين است : " كتاب في المسائلة وابتداء الاعمال الاعمال المعروف بالسجل " ; شايد كلمه كتاب را بايد ميان دو " الاعمال " نهاد ; سزگين نيز متن ابن طاووس را به عنوان اين كه اشاره به دو كتاب است تلقى مى كند ( سزگين 7 / 114 ش 10 ، 11 ) . احتمال ديگر اين است كه تأليف نخست " كتاب المسائل " و دومى " ابتداء الاعمال المعروف بالسجل " بوده است . در اين صورت " الاعمال " دوم اشتباه خواهد بود . درباره اصطلاح " ابتداء الاعمال " مق‌ : سزگين 7 / 33 .
376 . * * مسائل عن الرضا / الصباح بن نضر ( يا : نصر ) الهندي ( زندگى در اوائل قرن سوم ) ذريعه 20 / 349 ش 3355 ، ص 354 ش 3381 فرج المهموم 94 درباره مؤلف نك‌ : نجاشى ص 202 ش 539 . عنوان كتاب در نجاشى وابن طاووس مشابه است . در ذريعه " مسائل الرضا " ( يعنى سؤالاتى كه از امام هشتم [ ع ] شده است ) و

411