از اين رو مىتوان گفت كه على ( عليه السلام ) در ميان مسلمانان و غيرمسلمانان غريب است ; و اگر هر انسانى و اجتماعى به دو اندك معرفتى يابد ، شور و شررى در هستى او و جان او برمى افروزد ; تاكنون دهها محقق ، نويسنده ، و انديشمند عرب و غير عرب ، مسيحى و مسلمان ، شيعه و سنّى ، اروپايى و شرقى ، مذهبى و ماركسيست و لائيك كه توفيق آشنايى با على ( عليه السلام ) و تاريخ او و سخنان او را داشته‌اند در ستايش از عظمت هاى او سخن گفته و نهج البلاغه را از نظر ادبى و محتوايى ستوده‌اند . نمونه‌اى از آنها « شبلى شميّل » از متفكران لائيك عرب است كه به امور ماوراءالطبيعى اعتقاد ندارد . شبلى شميّل درباره امام على ( عليه السلام ) مىگويد :
« پيشوا ، على بن ابيطالب ، بزرگ بزرگان ، يگانه نسخه‌اى است كه نه شرق و نه غرب ، نه در گذشته و نه امروز صورتى مطابق اين نسخه نديده‌است » . ( 1 ) وى سخن مزبور را هنگامى بر قلم جارى كرده‌است كه تاريخ گذشته صدها شخصيت برگزيده و ارزشمند همچون : سقراط ، افلاطون ، ابن سينا ، الكندى ، دكارت ، كانت ، هگل و . . . را به خود ديده‌است ، اما شبلى شميّل همه آنها را نيز همسنگ على ( عليه السلام ) نمىداند .
« پطرو شفسكى » محقق ماركسيست و مشهور روس نيز مىگويد :
« على تا سر حدّ شور و عشق پايبند دين بود ، صادق و راستگو و در امور اخلاقى بسيار خرده گير و از مال جويى و مال پرستى به دور بود . بى شك او هم مردى سلحشور هم شاعر به شمار مىآمد ، و تمام صفات لازمه اولياء الله در وجودش جمع بود » . ( 2 )

1 - صوت العدالة الانسانية ، جرج جرداق ، ص 19 ، چاپ اوّل ( به نقل از ترجمه و تفسير نهج البلاغه ، محمّدتقى جعفرى ، جلد اوّل ، چاپ اوّل 1357 ، ص 171 ) 2 - اسلام در ايران ، پطرو شفسكى ، ترجمه كريم كشاورز ص 49 و 50 ( به نقل از ترجمه و تفسير نهج البلاغه ، محمّدتقى جعفرى ، جلد اوّل ، ص 176 ; يادآورى مىشود اين كتاب از ص 168 تا 193 به بيان ديدگاهها و نظريات متفكران عرب و غير عرب ، مسلمان و غير مسلمان درباره على ( عليه السلام ) و نهج البلاغه اختصاص داده شده‌است ) .

41