ثمّ اجتبيه ربّه فتاب عليه و هدى ، قال اهبطا منها جميعاً ) ( 1 ) آدم دستور پروردگارش را عصيان كرد و گمراه شد ، سپس خداوند او را برگزيد و توبه اش را پذيرفت و او را هدايت كرد ، و به آنان ( آدم و حوّا ) فرمود از بهشت بيرون رويد .
مقصود از بيرون رفتن از بهشت هبوط است . ظاهر اين آيه اين است كه توبه قبل از هبوط بوده است ، ولى آيه ديگرى در همين سوره بقره به عكس اين معنا دلالت دارد و اخبار و روايات هم با اين مناسب است : ( فازلّهما الشّيطان عنها ) پس شيطان لغزاند آدم و حوّا را از ناحيه درخت ، ( فأخرجهما ممّا كانا فيه ) پس بيرون كرد آنان را از بهشتى كه در آن بودند ، ( و قلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدوّ ) و ما هم خطاب كرديم به آنها ( شيطان و آدم و حوّا ) كه پايين رويد ، بعضى از شما با بعضى ديگر ( هر يك با ديگرى ) دشمن هستيد ، ( و لكم فى الارض مستقرّ و متاع الى حين ) و شما در زمين تا مدّتى زندگى خواهيد كرد ، ( فتلقّى آدم من ربّه كلمات فتاب عليه ) ( 2 ) سپس تلقّى كرد آدم از پروردگارش كلماتى را و خدا توبه او را پذيرفت .
ظاهر اين آيه اين است كه جريان توبه بعد از هبوط بوده است . شايد ترتيبى كه در نهج البلاغه و سوره طه هست و مخالف با ترتيبى است كه در سوره بقره است ، ترتيب ذكرى باشد ، يعنى در مقام ذكر نخست توبه را ذكر كرده است . چرا در سوره طه و نهج البلاغه نخست توبه و سپس هبوط به زمين ذكر شده است ؟ شايد حكمتش اين است كه پس از اين كه قرآن گفت آدم معصيت كرد و گمراه شد ، بلافاصله توبه ذكر شده است كه تصوّر نشود كه آدم تا آخر گمراه بوده ، پس در ذكر پذيرفتن توبه او عجله شده است كه يك وقت به ذهن نيايد كه حضرت آدم معصيتى كرد و براى هميشه مطرود خدا شد . در عبارت نهج البلاغه هرچند توبه

1 - سوره طه ، آيات 121 تا 123 2 - سوره بقره ، آيات 36 و 37 ; و در منهاج البراعة ، ج 2 ، ص 112 تا 117 برخى روايات را ذكر مىكند .

396