بعد چون معصيت خدا را كرد خداى تبارك و تعالى به او گفت از اين باغ بيرون برو . ( 1 ) البته ممكن است كسى اشكال كند كه چرا قرآن گفته است ( اهبطوا ) پايين برويد ، جواب اين است كه پايين رفتن معنايش اين نيست كه از آسمان پايين بيايد ، مثل آيه ديگرى كه در قرآن هست : ( اهبطوا مصراً ) ( 2 ) خدا به بنى اسرائيل دستور داد كه برويد پايين به طرف مصر . خود ما نيز مىگوييم كه مثلا برو پايين به فلان شهر مىرسى ، پس پايين رفتن لازم نيست از آسمان باشد . در هر صورت يك قول اين است كه در همين دنيا يك باغ بوده است .
قول ديگر اين است كه اين جنّت همان بهشت برين است كه همه اهل بهشت به آن خواهند رفت .
ظاهر كلام حضرت على ( عليه السلام ) در اينجا چه بسا اين باشد كه محل سكونت آدم همان بهشت برين بوده است ، براى اين كه حضرت فرمود : « فاغترّه عدوّه نفاسة عليه بدار المقام و مرافقة الابرار » شيطان فريب داد آدم را و به او بخل كرد به اين كه در خانه اقامتگاه است . خانه اقامتگاه همان « دار خلد » است و آن جايى است كه مؤمن هميشه در آن مىباشد و آن بهشت برين است ، جايى كه نيكان در آن هستند .
باز مىفرمايد : « و وعده المردّ الى جنّته » خدا به حضرت آدم وعده داد كه او را دوباره به جنّت برگرداند . ظاهر عبارت اين است كه آدم را به جايى كه در ابتدا بوده برگرداند و جايى كه حضرت آدم بعداً خواهد رفت بهشت قيامت خواهد بود .
نكته اى كه از روايات ائمه ( عليهم السلام ) و نظريات فلاسفه مانند مرحوم صدرالمتألهين استفاده مىشود اين است كه بهشت و جهنم براى هر كسى « ارض قَفْر » است ; يعنى

1 - براى اطلاع بيشتر از اقوال مطرح شده پيرامون اين موضوع به تفسير فخر رازى ، ج 3 ، ص 3 ذيل آيه ( و قلنا يا آدم اسكن انت و زوجك الجنّة . . . ) سوره بقره ، آيه 35 ; و منهاج البراعة ، ج 2 ، ص 86 مراجعه شود . 2 - سوره بقره ، آيه 61

358