داده مىشود تا هرچه مىخواهد انجام دهد . قرآن مىفرمايد : ( و لايحسبنّ الّذين كفروا انّما نملى لهم خير لانفسهم انّما نملى لهم ليزدادوا اثماً ) ( 1 ) كفّار تصور نكنند اين مهلتى كه به آنان داده مىشود به نفعشان است ، بلكه اين فرصت براى آن است كه گناهشان بيشتر شود و باطنشان هرچه بيشتر بروز كند .
« وَاسْتِتْماماً لِلْبَلِيَّةِ » ( و از طرف ديگر آزمايش و امتحان شيطان و انسانها به حدّ تمام برسد . ) اگر شيطان بر ما مسلّط نباشد ، باطن و درون ذات ما خيلى روشن نمىشود ; هنر آن وقتى است كه كار خوب كردن برايت مشكل و سخت باشد ، شيطان جنّى و انسى وسوسه كند ، خانواده و قوم و خويشاوندانت هم مخالف باشند ، ولى چون عقل تو حق را تشخيص داده است بر خلاف گفته هاى آنان دنبال عقل به روى ، آن وقت شما خوب آزمايش شده ايد ، و اگر ما از اين ميان خوب در آمديم آن وقت ارزش دارد . خلقت ما براى اين است كه آزمايش شويم و باطن ما بروز كند ، پس بايد يك شيطانى باشد تا وسوسه كند « و استتماماً للبليّة » براى اين كه آزمايش انسانها خوب كامل شود ; شيطان وسوسه كند و درعين وسوسه شيطان افراد خوب از او اطاعت نكنند .
« وَإِنْجَازاً لِلْعِدَةِ ; فَقَالَ ( فَاِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ ، إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ) » ( و براى اين كه به وعده اى كه به او داده شده وفا شود ، پس فرمود : تو از جمله كسانى هستى كه مهلت داده شده اند تا روز معلوم . ) « عدة » از مادّه « وَعْد » ، و در اصل « عِدَة » « وِعْدَة » بوده است . يعنى از طرفى خدا وعده داده بود كه جزاى عمل خوب را بدهد ، شيطان هم شش هزار سال عبادت خدا را كرده بود و جزاى عبادتش را مىخواست ، ( 2 ) و از طرفى در بهشت هم جايش

1 - سوره آل عمران ، آيه 178 2 - تفسير عياشى ، ج 2 ، ص 242

342