طبقات مختلف ملائكه امكان دارد بگوييم : ملائكه طبقات مختلفى دارند كه عبارتند از نيروهاى غيبى كه بسيارى از اين نيروهاى غيبى واسطه هاى فيض خدا هستند ، يعنى بين خدا و عالم طبيعت و مادّه واسطه هستند . ممكن است بعضى از آنها مجرّد كامل نباشند و مجرّد برزخى باشند ، يعنى جسم باشند منتها جسم مثالى ، و قسمتى از آنها ممكن است مجرّد كامل باشند و اصلاً از سنخ اجسام نباشند .
از روايات استفاده مىشود كه مجموع نيروهايى كه در عالم طبيعت مؤثر هستند از آنها تعبير به « مَلَك » شده است ; مثلاً روايتى دارد كه هر قطره باران كه از بالا مىآيد آن را ملكى مىآورد ( 1 ) و بعد اين ملك كارش تمام مىشود . بنابر اين احتمال مىشود گفت : همان نيرويى كه اين قطره باران را پايين مىآورد ملك نام دارد . حال مىتوان اسم آن را نيروى جاذبه يا چيز ديگرى گذاشت . واضح است نيرويى كه يك قطره باران را پايين مىآورد غير از نيرويى است كه قطره ديگر را مىآورد و دوباره هم نوبتش نمىشود براى اين كه اين نيرو با اين قطره است .
بنابراين نيروهاى غيبى درجات مختلف دارند ، مانند نيروهايى كه در جهان مادّه هستند و هر كدام وظيفه اى مخصوص دارند ; فرض بگيريد در يك حكومت ، پاسبان نيروى دولت است و يك نخستوزير هم نيروى دولت است ، منتها نخستوزير كارش سنگين تر است و منطقه كارش وسعت بيشترى دارد . حالا اين نيروهاى غيبى هم كه واسطه فيض خدا هستند ، ممكن است مراتب و درجاتى داشته باشند . بعضى از آنها مجرّد كامل و بعضى ديگر مجرّد مثالى باشند ، بعضى از آنها بال داشته باشند و بالشان كم و زياد باشد . ما نمىتوانيم اينها را منكر شويم ، البته

1 - « فليس من قطرة تقطر الاّ و معها ملك حتى يضعها موضعها » كافى ، ج 8 ( روضه كافى ) ، ص 239

276