فى الارض إله ) ( 1 ) خدا هم در آسمان خداست و هم در زمين . يا آيه شريفه : ( الله نور السّماوات و الارض ) ( 2 ) . پس خداى تبارك و تعالى به همه عالم احاطه دارد .
مَثَل خدا مَثَل جان ماست ; جان ما با اين كه ديدنى نيست ولى در تمام اعضاء و جوارح از چشم و گوش و دست و پا و مغز و . . . وجود دارد . و اگر جان از اعضاء و جوارح خارج شود آنها حركت ندارند ; جان موجود مجرّدى است كه محيط به همه بدن انسان است ، مَثَل خداى تبارك و تعالى - بلاتشبيه - نسبت به نظام عالم مَثَل جان ماست نسبت به نظام بدن ما ، او در حقيقت جان آسمان و زمين است و محيط به آسمان و زمين مىباشد .
پس خلاصه فرمايش حضرت در اينجا اين شد كه خدا يك موجودى است واحد و صفات زائد بر ذات ندارد ، حدّ ندارد ، تركيب و جزء هم ندارد ، در جاى مخصوصى هم نيست . حديثى از پيغمبراكرم ( صلى الله عليه وآله و سلم ) راجع به خدا نقل مىكنند كه فرمود : « انّه فوق كلّ شىء و تحت كلّ شىء و قد ملأ كلّ شىء عظمته » خدا بالاتر از هر موجودى است ، زير هر موجودى است ( يعنى بر آن احاطه دارد ) و عظمت خدا هر موجودى را پر كرده است . « فلم يخل منه ارض و لا سماء و لا برّ و لا بحر و لا هواء » نه زمين ، نه آسمان ، نه خشكى ، نه دريا و نه هوا از خدا خالى نيست . البته نمىخواهد بگويد خدا مكان دارد و مكانش آنجاست ، بلكه مىخواهد بگويد هيچ جايى نيست كه تحت سيطره خدا نباشد ، كه اين همان احاطه حق است . آيه شريفه مىفرمايد : ( و الله من ورائهم محيط ) ( 3 ) خدا از بالاى همه بر آنها احاطه دارد .
والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاته

1 - سوره زخرف ، آيه 84 2 - سوره نور ، آيه 35 3 - سوره بروج ، آيه 20

194