چطور اين كوهها جلوى جنبش زمين را مىگيرند وجوهى ذكر كرده اند كه بايد بررسى شود ; يك وجهى را فخر رازى گفته بدين صورت كه : وقتى يك كشتى روى آب است و لرزش دارد اگر در داخل آن بار بگذارند سنگين مىشود و از حركتش كاسته مىشود ، زمين هم اين طور است ; و نيز وجه ديگرى گفته كه : مىدانيد زمين كروى است ، ما اگر كره اى داشته باشيم كه دندانه دندانه نباشد و صاف باشد وقتى آن را روى زمين بگذاريم با اندك نيرويى حركت مىكند ، اما اگر دندانه دار باشد اين دندانه ها مثل تكيه گاهى براى آن كره است و اين كره كمتر جنبش پيدا مىكند ; كوهها هم در زمين به منزله دندانه هاى زمين هستند و قوّه جاذبه زمين اين دندانه ها را به دور خود جذب مىكند . بعضى ديگر گفته اند : اين كوهها از زيرِ زمين با هم متصل هستند و مثل استخوان بندى زمين مىباشند ، و اين سبب مىشود كه اضطراب زمين كمتر باشد ، گروهى هم گفته اند كه كوهها باعث مىشوند زلزله كمتر باشد . ( 1 ) احتمال ديگرى هم ذكر شده و گفته اند : شايد هم بدين جهت باشد كه چون زمين يك مادّه مذاب بوده و رويش پوسته بسته ، اين پوسته و لايه هاى مذابى كه به هم منجمد شده اگر كوه در وسطش نباشد ريزشش آسانتر است ، اما اگر از زير با هم استخوان بندى شده باشد ، يعنى كوه داشته باشد ريزش آن كمتر مىشود و قهراً كمتر زلزله مىشود .
بنابراين مراد از « مَيَدان » طبق اين احتمال كه بهترين احتمالات است زلزله است ، از اين جهت هرجا كه كوهها كمتر باشند زلزله هم بيشتر مىشود و براى سكونت مناسب نيست . و ممكن است به خاطر جهات ديگرى باشد كه ما اطلاع نداريم .
والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاته

1 - تفسير كبير ، ج 20 ، ص 8 ; و شرح ابن ميثم ، ج 1 ، ص 118

116