شنيده بود ، آن داستانها را براى من مىگفت ، هنوز آنهايى كه جدّه ام برايم گفته بود در خاطرم هست . در صورتى كه بعدش مطالعات زياد داشتم و كتابهاى زيادى خوانده ام اما بسيارى از آن مطالب از يادم رفته ، چيزى را كه انسان در بچگى بياموزد در خاطرش مىماند : « العلم فى الصّغر كالنّقش فى الحجر » ( 1 ) علمى كه در بچگى انسان ياد بگيرد مثل نقش و نگارى است كه در سنگ حك شده است ، كه مىماند ; اما علمى كه در بزرگى ياد بگيرى « كالنّقش فى الماء » است ، مانند خط نوشتن روى آب است كه همان وقت جاى آن نوشته پر مىشود . بنابراين مطالعه ها و زحمت ها در سن بالا فقط بايد براى اين باشد كه انسان مطالبى را كه قبلا خوانده يادش بماند ، و وقتى به سنين كهولت رسيد ديگر بعيد است چيزى برايش اضافه شود ، و هرچه انسان بيشتر پيش مىرود معلوماتش را هم از دست مىدهد ; بعضى از بزرگان را ما ديديم كه در آخر عمر حتى بچه هايشان را نمىشناختند . ( و من نعمّره ننكّسه فى الخلق ) ( 2 ) كسى كه عمرش را زياد مىكنيم پايينش مىآوريم در خلقت .
پس در وقت بچگى پدر و مادرها سعى كنند عقايد اسلامى و معارف اسلامى را به بچه ها ياد بدهند ; وقتى كه بچه به مدرسه مىرود مدير مدرسه ، معلّم مدرسه و رفيق بچه را زير نظر بگيريد .
تربيت منفى و تربيت مثبت البته فشار هم نياوريد در تربيت ، براى اين كه خيلى وقتها فشار عكس العمل ايجاد مىكند ، اين را پدر و مادرها بايد توجّه داشته باشند كه نوجوان يا جوان يك حالت لجاجت و سرسختى دارد ; يعنى هر انسانى استقلال طلب است و بچه هم از همان كوچكى استقلال طلب است ، لذا اگر بخواهيد به بچه زور بگوييد زير بار زور

1 - بحارالانوار ، ج 1 ، ص 224 ، حديث 13 2 - سوره يس ، آيه 68

403