حضرت آدم را داد بى چون و چرا سجده كنند ، و روحيه استكبار اگر فرضاً در ملائكه بوده از بين برود ، ضمناً خداى متعال مىخواست به اين وسيله مقام حضرت آدم را به ملائكه نيز بفهماند ( و لقد كرّمنا بنى آدم ) ( 1 ) ما به بنى آدم كرامت داديم .
درست است كه انسان از خاك پيدا شده است ، ولى از همين خاك موجوداتى پيدا مىشوند كه در سفر الى اللّه مثل پيغمبراكرم ( صلى الله عليه وآله و سلم ) و حضرت على و حضرت فاطمه ( عليهما السلام ) از ملائكه برترند ، پس اين موجود و اين عنصر قابل ستايش است ، ولى موجودى كه از آتش خلق شده نمونه اكملش شيطان بود كه در مقابل خدا عصيان و طغيان كرد و سقوط نمود .
سجده براى غير خدا حالا كسى نگويد كه سجده براى غير خدا جايز نيست ، چرا كه وقتى خداوند دستور مىدهد سرپيچى از دستور خدا جايز نيست ، و حقيقت اين سجده تواضع نسبت به مقام و منزلت آدم است و اطاعت از دستور خداست .
بعضى گفته اند كه آدم به عنوان قبله بوده و گرنه سجده براى خداست . ( 2 ) اما اين خلاف ظاهر قرآن و روايات است ، براى اين كه قرآن مىفرمايد : ( اسجدوا لآدم ) ( 3 ) سجده كنيد براى آدم ، و در قرآن نظير آن وارد شده در مورد خوابى كه حضرت يوسف ديد كه خورشيد و ماه و يازده ستاره به او سجده كردند و بعد تعبير اين خواب اين شد كه يازده برادر او و نيز پدرش حضرت يعقوب و مادرش يا زن پدرش به مصر آمدند ( و خرّوا له سجّداً ) ( 4 ) و براى حضرت يوسف به سجده

1 - سوره اسراء ، آيه 70 2 - شرح ابن ميثم ، ج 1 ، ص 173 ; منهاج البراعة ، ج 2 ، ص 75 3 - سوره بقره ، آيه 34 4 - سوره يوسف ، آيه 100

328