مجموع شرحهاى نهج البلاغه طى قرون گذشته ، در زبانهاى عربى و فارسى و زبانهاى ديگر به قلم علماى اهل سنّت ، شيعه و حتى مسيحى به صدها جلد مىرسد . كتاب « در پيرامون نهج البلاغه » ( 1 ) نام حدود 50 نمونه از اين كتب را با ذكر مؤلفين آنها درج كرده‌است كه برخى از اين پنجاه نمونه خود به چند جلد بالغ مىگردند . « كتابنامه نهج البلاغه » ( 2 ) تعداد 370 شرح ، ترجمه و حاشيه را شناسايى كرده و نام برده‌است ، كه به اذعان نويسنده شامل كليه منابع و آثار منتشر شده در مورد نهج البلاغه نيست . فهرست 21 نسخه خطى قديمى و نيز 16 مورد از شروح نهج البلاغه به زبانهاى انگليسى ، اردو ، فارسى و عربى را در كتاب « با نهج البلاغه آشنا شويم » ( 3 ) مىتوان ديد .
نهج البلاغه ميراث على ( عليه السلام ) است سخنان امام على ( عليه السلام ) در فاصله قرن اوّل تا سوّم در كتب تاريخ و حديث به صورت پراكنده وجود داشت . سيّد رضىّ در اواخر قرن سوّم به گردآورى نهج البلاغه پرداخت و اكنون بالغ بر هزار سال از عمر اين كتاب شريف مىگذرد . هرچند پيش از وى نيز افراد ديگرى در گردآورى سخنان امام على ( عليه السلام ) تلاشهايى به عمل آوردند ، ( 4 ) امّا كار سيّد رضىّ به خاطر ويژگى هايى كه داشت درخشيد و ماندگار شد ، چون سيّد رضىّ دست به گزينش زده بود .
از آنجا كه سيّد رضىّ در تدوين نهج البلاغه بر خلاف بسيارى از مؤلفان كتب حديثى كه سلسله سند و راويان حديث را نقل مىكنند و امكان نقادى صحت خبر را فراهم مىسازند ، به ذكر سخنان امام اكتفا كرده‌است ، برخى از محققان در سنديّت نهج البلاغه ايرادهايى داشته و جماعتى نيز به پاسخ ايرادهاى آنان

1 - در پيرامون نهج البلاغه ، سيد هبة الدين شهرستانى ، ترجمه سيد عباس ميرزاده اهرى ، ناشر : بنياد نهج البلاغه ، مهر 1359 ، ص 69 تا 72 2 - كتابنامه نهج البلاغه ، رضا استادى ، بنياد نهج البلاغه ، مهر 1359 3 - با نهج البلاغه آشنا شويم ، بنياد نهج البلاغه 4 - در پيرامون نهج البلاغه ، ص 48 تا 51 ; با نهج البلاغه آشنا شويم ، ص 42 تا 44

25