عين علم اوست ، نه اين كه علم يك نقشه اى وابسته به ذات حق تعالى باشد . امام صادق ( عليه السلام ) در آن زمان بر حسب روايتى كه ذكر شد مىفرمايد : « لم يزل الله عزّوجلّ ربّنا و العلم ذاته و لا معلوم » يعنى خداوند عزّوجلّ از ازل به عالم علم داشته است ، آن وقتى كه هيچ معلومى هنوز به وجود نيامده بود ; و اين نشان مىدهد كه ائمه ما ( عليهم السلام ) مسائل عميق فلسفى را كه فلاسفه سالها بعد از ائمه ( عليهم السلام ) زحمت كشيدند و كشف كردند در عبارات خود فرموده اند ; در دنبال جمله سابق مىفرمايد : « و السّمع ذاته و لا مسموع و البصر ذاته و لا مبصر » شنيدن عين ذات حق تعالى است ، چون شنيدن خداوند مثل شنيدن ما نيست كه به وسيله گوش باشد ; در آن وقتى كه هنوز اين مسموعات و صداها وجود پيدا نكرده بودند خداوند از ازل مىدانسته كه اين حرفى كه من مىزنم چيست ، چون شنيدن خداوند از علم اوست و علم او هم عين ذاتش مىباشد ; و ديدن ذات او بود در وقتى كه هنوز مبصَرات موجود نبودند ; نه اين كه علم او به وسيله نقشه اى باشد كه در ذات او بوده آن گونه كه امثال ارسطو و بوعلى سينا مىگفتند : « و القدرة ذاته و لا مقدور » و قدرت عين ذات خداوند بوده در حالى كه هنوز اين مقدورات ( چيزهايى كه به قدرت خدا موجود شده ) وجود پيدا نكرده بودند . « فلمّا احدث الاشياء و كان المعلوم » وقتى كه خداوند اشياء را موجود كرد و معلوم حق تعالى موجود شد « وقع العلم منه على المعلوم » آنوقت آن علم خدا منطبق بر معلوم مىشود . علم از ازل هست و عين ذاتش است ، اما وقتى اشياء موجود شدند علم خدا بر آنها منطبق مىشود . « و السّمع على المسموع و البصر على المبصَر و القدرة على المقدور » و سمع خدا بر مسموع و بصر خدا بر مبصَر و قدرت خدا بر مقدور منطبق مىشوند .
صفات كمالى خداوند همچون ذات حق تعالى غيرمتناهى است چرا صفات كماليه غيرمتناهى است ؟ گفتيم كه در مقام تصور ما سه چيز داريم :

221