اين عبارت يك معناى عميق فلسفى دارد ; در قرآن مجيد نيز آمده : ( و هو معكم اين ما كنتم ) ( 1 ) خدا با شماست ، هر كجا باشيد .
اين مطالب از نظر فلسفى خيلى مسائل مهمى هستند ، ابن ابى الحديد شارح معتزلى تكّه هايى از اين خطبه را كه نقل مىكند بعد چنين مىگويد : « اينها مىفهماند اين كه مىگويند حضرت على ( عليه السلام ) به مذاهب و اديان و اقوال و همه علوم اطلاع داشته درست است » ( 2 ) .
بنابراين حضرت على ( عليه السلام ) به مسائل عميق فلسفى وارد بودند ، منتها بايد ديد كه حضرت اين مسائل را از كجا دريافته اند ، اگر قرار باشد در اين رابطه بنشينند و فكر كنند متوجّه مىشوند اعجاز است ! چرا كه در آن زمان يك دانشگاهى نبوده كه حضرت در آن دانشگاه فلسفه اى خوانده باشد ، معلوم مىشود علم حضرت علم الهى است كه البته پيغمبراكرم ( صلى الله عليه وآله و سلم ) در اين مسأله دخالت داشته اند ، اما اين حضرت على ( عليه السلام ) بوده كه توانسته از پيغمبر ( صلى الله عليه وآله و سلم ) كسب كند .
معيّت جسمى و معيّت قيّومى در اينجا حضرت راجع به خدا مىفرمايد : « مع كلّ شىء » خدا با هر چيزى هست ( يعنى با من ، با شما ، با آسمان و زمين ، با خورشيد و با . . . ) منتها وقتى كه مىگوييم : « مع » ، آن معيّتى كه ما در ذهنمان مىآيد معيّت جسمى است ، مثل اين كه دو جسم پهلوى يكديگر قرار گرفته باشند يا اين كه يكى در ديگرى قرار گرفته باشد و ديگرى محلّ آن باشد ، مثل آبى كه در كوزه هست ، به اين معنا كه آب با كوزه و كوزه هم با آب است ، يعنى حالّ و محلّ با يكديگرند ; دو موجود مادّى كه پهلوى هم باشند چنين است . به عبارت ديگر « معيّت » خودش يك امر اضافى است ، يعنى اضافه بين

1 - سوره حديد ، آيه 4 2 - شرح ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 80

204