بسم الله الرحمن الرحيم « فَطَرَ الْخَلاَئِقَ بِقُدْرَتِهِ ، وَنَشَرَ الرِّيَاحَ بِرَحْمَتِهِ ، وَوَتَّدَ بِالصُّخُورِ مَيَدَانَ اَرْضِهِ » تعريف اشياء به « حدّ » و « رسم » موضوع بحث ما درسهايى از نهج البلاغه بود و خطبه اول را شروع كرديم ; اين خطبه پر است از مسائل فلسفى و اعتقادى ، و احتياج به دقّت نظر دارد . جمله‌اى را كه هفته گذشته گفتيم ناچاريم تكرار كنيم :
« الَّذِى لَيْسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحْدُودٌ ، وَلا نَعْتٌ مَوجُودٌ ، وَلا وَقتٌ مَعْدُودٌ ، وَلا اَجَلٌ مَمْدُودٌ » ( خداوندى كه صفت او حد و حدود معيّنى ندارد ، و صفتى هم كه قابل تغيير و تحوّل است ندارد ، وقتى هم كه قابل شمارش باشد ندارد ، اجلى هم كه معيّن شده باشد ندارد . ) ظاهر جمله اين است كه حضرت مىفرمايد : صفت خدا حدّ محدود ندارد و مربوط به ذات نيست ; ولى ابن ابى الحديد كه يكى از شارحان نهج البلاغه است و معتزلى مذهب و اهل سنّت و جماعت است در اين مورد گفته : « الّذى ليس لصفته حدّ محدود » يعنى ذات خدا و كنه او حدّ محدودى ندارد . ( 1 ) كلمه صفت را در اينجا

1 - شرح ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 60

103