و قوهء عامله است كه به آن مهياى مزاولت اعمال و افعالى شود كه او را به مراتب كمالات حقيقيه رساند .
[ مراتب قوهء عاقله ] و قوهء عاقله چهار مرتبه دارد :
اولى حالتى كه چنين رائى باشد در ابتداء تعلَّق نفس به او كه از جميع معقولات خالى است و مستعد حصول آنهاست و اين مرتبه را يا نفس ناطقه را در اين مرتبه عقل هيولائى مىنامند .
مرتبهء دوم آن است كه تصورات و تصديقات بديهيه او را حاصل مىشود و تفكَّر يا حدس از بديهيات به نظريات منتقل مىشود . و اين مرتبه را ، يا نفس را در اين مرتبه « عقل بالملكه » مىنامند .
مرتبه سوم آن است كه معقولات نظريه براى او حاصل بشود اما همگى را مستحضر نباشد و چون خواهد آنها را حاضر تواند ساخت .
اين مرتبه را ، يا عقل را در اين مرتبه « عقل بالفعل » مىگويند .
مرتبه چهارم آن است كه معقولات همه در نزد او حاضر باشد و او را اتّصالى به مبادى عاليه و الواح سماويه به هم رسيده باشد كه مطالعهء امور از آنجا تواند كرد و اين مرتبه را ، يا نفس را در اين مرتبه « عقل مستفاد » و « قوهء قدسى » مىنامند و بعضى آيه كريمهء نور را * ( « يَكادُ زَيْتُها يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْه نارٌ ) * [1] » به اين مرتبه تفسير

[1] . سورهء نور ، آيه 35 .

99