پس نظر كن كه چگونه هر چيزى را براى چيزى آفريده و براى هر حاسّه محسوسى و براى هر محسوسى حاسّهء مقرر ساخته . و ايضا در هر حسّى امرى چند مقرر گردانيده كه متوسط باشند ميان حاسّه و محسوس كه احساس بدون آنها حاصل نمىشود مانند روشنى و هوا براى ديدن و شنيدن . اگر روشنى نباشد كه رنگ براى ديده ظاهر شود ديده ادراك آن نمىكند . و اگر هوا نباشد كه صدا را به سامعه برساند ، سامعه ادراك صدا را نمىكند . آيا مخفى مىماند بر كسى كه صحيح باشد نظرش و بكار فرمايد فكرش را آن كه مانند آنچه من وصف كرده‌ام از تهيّهء حواس و محسوسات كه هر يك با ديگرى مطابق و موافق است و آن چه احساس حواس بر آنها موقوف است همه مهيّاست نمىباشد مگر به عمد و تقدير از خداوند لطيف و خبير .
[ فقدان بينايى و خللهاى آن ] تفكَّر كن اى مفضّل ! در حال كسى كه نابيناست چه خللها در امور او به هم مىرسد زيرا كه پيش پاى خود را نمىداند ، و پيش روى خود را نمىبيند ، و ميان رنگها فرق نمىكند ، و صورت نيك و بد را تميز نمىكند ، و اگر بر گودالى مشرف شود احتراز نمىتواند كرد . و اگر دشمنى بر روى وى شمشير كشد امتناع نمىتواند نمود و هيچ صنعتى از او متمشّى نمىشود مانند كتابت و درودگرى و زرگرى حتى

72