حكمت مىدانند وقوع آنها را در اين عالم ملاحده كه به صانع قائل نيستند و اتباع مانى نقّاش كه به دو خدا قائلند از مكاره و آلام و مصائب و مرگ و فنا . و آنچه طبيعيّان حكماء مىگويند كه اشياء به طبايع خود مىآيند و مىروند بىمدبّرى و صانعى ، در اين امور سخن مىگوئيم تا ردّ اقوال ايشان بر تو آسان گردد .
[ آفات و بلاها ] گروهى از جاهلان و ملحدان * ( قاتَلَهُمُ الله أَنَّى يُؤْفَكُونَ ) * . [1] آفتهائى را كه در بعضى از زمانها حادث مىشود مانند : و باء و طاعون و يرقان و انواع بيمارىها و تگرگ و ملخ كه زراعت و ميوه‌ها را ضايع كنند ، وسيله كرده‌اند براى انكار خلق و شبهه گردانيده در وجود خالق قدير .
پس در جواب ايشان مىگوئيم كه : اگر خالقى و مدبّرى در عالم نمىبود مىبايست كه زياده از اين فتنه و فساد و آفات و حوادث در جهان پديد آيد ، مثل آن كه آسمان بر زمين بيفتد يا زمين به آب فرو رود ، يا آفتاب از طلوع تخلَّف نمايد و هرگز طالع نشود ، و نهرها و چشمه‌ها خشك شوند به نوعى كه يك قطره آب در آنها به هم نرسد ، و هوا راكد شود كه مطلقاً باد حركت نكند تا همهء اشياء فاسد گردد ، يا آب دريا بر زمين جارى گردد كه عالم را غرق كند .
و باز اين آفتها كه گاهى مىرسد از طاعون و ملخ و امثال اينها ،

[1] . سوره توبه ، آيه 30

209