و ايضاً دريا محلى است براى تجارات كه از بلاد بعيده مىآورند مثل آنچه از چين به عراق و از بصره به كوفه و از بلاد هند به بلاد ديگر مىبرند ، و اگر اين تجارات را محملى به غير از چهار پايان نبود ، هر آينه بسيارى از حبوب و امتعه و عقاقير و ادويه و غير آنها در بلاد خود مىماند و فاسد مىشد و كسى از آنها منتفع نمىشد زيرا كه اجرت حملش از ثمنش زياد مىشد ، و هيچ كس متعرض حملش نمىشد و در اين دو مفسده مىبود يكى ناياب بودن بسيارى از اشياء در اكثر بلاد با شدت احتياج مردم به آنها و ديگرى منقطع شدن معيشت تجّارى كه اين امتعه را نقل مىكنند و به ارباح آنها تعيّش مىنمايند .
[ حكمت وسعت هوا ] و اما وسعت هوا پس حكمتش آن است كه اگر اين گشادگى را نمىداشت هر آينه نفس مردم مىگرفت از كثرت ادخنه و ابخره كه در هوا جمع مىشد و هر آينه گنجايش آن نداشت كه ابر و ميغ و ساير كاينات جو از آن به عمل آيد . و قبل از اين اشاره به منافع اينها شد . و آتش نيز چنين است كه اگر در هوا پهن مىبود مانند نسيم و آب هر آينه عالم را مىسوخت و چون پيوسته مردم را به آن احتياج هست و اكثر مصالح ايشان موقوف است به آن پس گويا مخزون گردانيده او را در سنگ و آهن و چوب به اعتبار آن كه استعداد وجود آن را در آنها قرار داده كه هر وقت كه خواهد تحصيل كنند و به فتيله و روغن و

183