بدون تدبير مدبّرى و به غير تقدير مقدّرى به عمل آمده باشد ؟ پس چگونه تجويز مىتوان كرد كه عالم با اين وسعت كه در هر امرى از آن انواع مصلحت جارى شده بىمدبّرى حكيم و صانعى عليم به وجود آيد .
اى مفضّل ! عبرت بگير به چيزى چند كه آفريده شده‌اند براى حوائج آدمى و آنچه در آنها به ظهور آمده از تدابير كثيرهء حسنه چنانچه آفريده است حبوب را كه طعام او باشد و او را مكلَّف گردانيده كه آسيا كند و خمير نمايد و نان به عمل آورد ، و كرك را براى پوشش او آفريده و او را مكلف گردانيده كه ندّافى كند و بريسد و ببافد ، و درخت را براى او خلق كرده و او را تكليف نموده كه غرس نمايد و آب بدهد و قيام به تربيت او نمايد . و عقاقير را براى دواى او آفريده و او را تكليف نموده كه در محالش پيدا كند و با ديگرى مخلوط سازد و دواها را براى امراض ترتيب دهد . و هم چنين ساير اشياء بر اين مثال است .
[ اصلاح احوال در گرو كار و تلاش ] پس نظر نما در تدبير عليم خبير كه آنچه در تحت قدرت آدمى نيست خود متكفّل گرديده و در هر چيزى براى انسان كارى و عملى و حركتى كه در تحت قدرت او داخل است گذاشته براى آن كه صلاح او در اين است زيرا كه اگر جميع امور او را كفايت مىكردند كه او را در

112