و مخاطب در آيهء : * ( هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ ) * هر آينه حضرت محمّد صلَّى الله عليه و آله است ، آيا أهل نفاق و شرك منتظر چيزى غير از آمدن ملائكه و رؤيت ايشان ؛ يا آمدن پروردگارت يا برخى از آيات او بودند ، و مراد از امر پروردگارت همان عذابهاى دنيوى است كه مشمول امّتهاى پيشين نيز گرديد ، و در آيهء : * ( أَ وَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها ) * همان هلاك اقوام گذشته بود كه با فعل اتيان آورده شده ، و در آيهء : * ( قاتَلَهُمُ الله أَنَّى يُؤْفَكُونَ ) * يعنى خدا آنان را لعنت كند ؛ چگونه برگردانيده مىشوند ، پس در اين آيه لعنت را قتال ناميد ، و همچنين است آيهء : * ( قُتِلَ الإِنْسانُ ما أَكْفَرَه ) * يعنى لعنت بر انسان ، و در آيهء : * ( فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلكِنَّ الله قَتَلَهُمْ وَما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ الله رَمى ) * ، فعل پيغمبر را فعلى از خود ناميد ، آيا مىبينى كه تأويل آن غير از تنزيل است ، و مانند آيهء : * ( بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرُونَ ) * ، بعث را لقاء ناميد ، و همچنين آيهء : * ( الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ ) * ، يعنى : يقين نمودند كه مبعوث خواهند شد ، و مثل آيهء : * ( أَ لا يَظُنُّ أُولئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ ) * ، يعنى : آيا يقين نمىكنند كه مبعوث خواهند شد ، و لقاء نزد مؤمن ؛

556