1236 - و عبد الرّحمن بن حجّاج از امام كاظم عليه السّلام روايت كرده در مورد اين مسأله كه شخص در روز جمعه در نماز جمعه باشد و چون امام به ركوع رود بواسطهء تنگى جاى صفوف و فشار جمعيّت مردم او را از صف بيرون كرده و به ديوار يا ستونى بچسبانند و بدين سبب او نتواند همراه جماعت ركوع كند و به سجده رود تا وقتى كه مردمان از سجده سر بردارند ، آيا چنين شخصى تنها ركوع مىكند و سجود ميرود و به صف نمازگزاران كه برخاسته و متوجّه ركعت ديگر شده‌اند مىپيوندد ؟ يا چكار ديگرى مىكند ؟ امام عليه السّلام در پاسخ اين مسأله فرمود : ركوع و سجود مىكند ، آنگاه برمىخيزد و خود را به صف مىرساند ( و آن مقدار كه با امام مفارقت پيدا كرده و از اختيار او خارج بوده ) اشكالى ندارد .
1237 - سليمان بن داود منقرى از حفص بن غياث روايت كرده كه گفت : از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه ميفرمود در بارهء شخصى كه نماز جمعه را دريابد در حالى كه مردم بسيار انبوه بوده و ازدحام كنند ، و او با امام تكبير گويد و به ركوع رود ولى از ازدحام جماعت نتواند بسجود رود ، بعد امام و مأمومين برخيزند و مشغول ركعت دوم نماز شوند و او نيز با ايشان ايستاده باشد ، پس امام به ركوع ركعت دوّم رود و اين شخص بسبب ازدحام و انبوهى نمازگزاران نتواند به ركوع رود ولى بتواند سجود كند ، در اين صورت چه كند ؟ آن حضرت فرمود : امّا ركعت اوّل اين

89