به عزّت پروردگارم ، تمام امّتم را در قيامت نگه ميدارند و از ولايت او سؤال خواهند نمود و اين مطلب همان است كه در اين آيه آمده است * ( « وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ » ) * ( آنان را نگه داريد ! كه از ايشان سؤال خواهد شد - صافّات : 24 ) .
مترجم گويد : اين حديث از دو جهت قابل دقّت و بررسى است : سند و متن .
سند حديث : سهل بن زياد در سند ذكر شده است كه او را به غلوّ و كذب نسبت داده‌اند ، و فضل بن شاذان او را احمق دانسته است ، هر چند مطلب حديث ، چندان هم از حقّ دور نيست ، اگر چه از نظر ادبى قابل خدشه است ( كه به آن اشاره خواهد شد ) .
متن حديث : اساسا غالب احاديثى كه صحابه را به ترتيب خلافتشان ذكر ميكند احتمال جعلى بودن در آنها زياد است ، هر چند خود مطلب ، حقّ باشد . نكتهء ديگر در متن حديث ، استشهاد به آيهء شريفهء سورهء اسراء است ، طبق استشهادى كه صورت گرفته است ، « سمع » و « بصر » و « فؤاد » ، مسئول هستند يعنى مورد بازخواست قرار ميگيرند و ضمير « عنه » به شخص ديگرى برميگردد كه در روايت ، امير مؤمنان عليه السّلام ميباشد ، ولى ظاهر آيه - با قطع نظر از چنين توجيهى - اشاره به مطلب ديگرى دارد . ميفرمايد : هر يك از « سمع » ، « بصر » و « فؤاد » ، « مسئول عنه » هستند ، يعنى صاحب اين سه ، در بارهء آنها سؤال خواهد شد ، پس همان طور كه گفته شد اينها مسئول عنه هستند ، و « مسئول » كس ديگرى است ، نه اينكه اينها « مسئول » باشند و « مسئول عنه » كس ديگر . بنظر ميرسد ، مراد آيهء شريفه با توجّه به قبل آن ، چنين باشد : از آنچه كه بدان علم ندارى پيروى نكن ، و كوركورانه دنبال چيزى نرو ، زيرا اين گوش و چشم و قلب را كه خدا به تو داده ، در بارهء آنها تو را بازخواست خواهد

631