« و اگر ما آنان را قبل از [ آمدن آيات بيّنات ] به عذابى هلاك مىكرديم ، قطعا مىگفتند : پروردگارا ، چرا پيامبرى به سوى ما نفرستادى . . . » . [ سورهء طه ( 20 ) ، آيهء 134 ] و اين آيه : « و ما تا پيامبرى برانگيخته نكنيم ، به عذاب نمىپردازيم » . [ سورهء اسراء ( 17 ) ، آيهء 15 ] . و اين فرمايش خدا كه : « پيامبرانى را [ فرستاد ] كه مژده دهندگان و بيم دهندگانند » . [ سورهء نساء ( 4 ) ، آيهء 165 ] ؛ پس آزمايش به وسيلهء توانايى است كه خداوند به بنده اش داده است و اين است اعتقاد به مرتبه اى بين جبر و تفويض و قرآن به همين گوياست و احاديث امامان كه از خاندان پيامبر صلَّى الله عليه و آله هستند بر همين جارى است . پس اگر گويند : دليل اين فرمودهء خدا و آيات امثال آن چيست كه : « خداوند هر كه را بخواهد بيراه گذارد و هر كه را بخواهد هدايت نمايد » .
[ سورهء مدّثّر ( 74 ) ، آيهء 31 ] ، در پاسخ گفته شود : تمام اين آيات نمايانگر دو معنى است :
يكى اين قدرت او را بنماياند ، يعنى به طور قطع ، خداوند بر هدايت هر كه خواهد و گمراه نمودن هر كه خواهد تواناست ؛ پس هر گاه به قدرت خود مردم را بر هدايت يا ضلالت وادار سازد - چنان كه در اين نامه توضيح داديم - نه پاداشى نصيبشان شود و نه كيفرى ببينند ، و معنى ديگر اينكه مقصود از هدايت راهنمايى است ، مانند اين فرمودهء خدا كه : « و امّا ثموديان : پس آنان را هدايت كرديم » . [ سورهء فصّلت ( 41 ) ، آيهء 17 ] يعنى راه حقّ را به آنها نشان داديم . « ولى آنان كوردلى را بر هدايت ترجيح دادند » . [ سورهء فصّلت ( 41 ) ، آيهء 17 ] و اگر آنها را وادار بر پيمودن راه هدايت مىكرد ، امكان نداشت آنها به گمراهى روند . و چنين هم نيست كه اگر آيهء متشابهى بيايد ، اين آيه دليلى بر خلاف آيات محكم گردد كه ما موظَّفيم به آيات محكم عمل نماييم و اين فرمايش خداوند در همين رابطه است كه : « پاره اى از آن ، آيات محكم [ صريح و روشن ] است . آنها اساس كتابند و پاره اى ديگر متشابهانند [ كه تأويل پذيرند ] ، امّا كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه جويى و طلب تأويل آن [ به دلخواه خود ] ، از متشابه آن پيروى مىكنند ، حال آنكه تأويلش را جز خدا و ريشه داران در دانش كسى نمىداند . . . » . [ سورهء آل عمران ( 3 ) ، آيهء 7 ] و نيز اين فرمايش خدا كه : « پس بشارت ده به آن بندگان من كه : به سخن گوش فرا مىدهند و بهترين آن را پيروى مىكنند » . [ سورهء زمر ( 39 ) ، آيهء 17 و 18 ] بهترين آن ، يعنى محكمتر و روشنتر آن . « اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان » . [ سورهء زمر ( 39 ) ، آيهء 18 ] .
خداوند به ما و شما توفيق گفتار و كردار خداپسندانه و مورد خرسندى خدا ، ارزانى فرمايد و ما و شما را در پرتو منّت و فضل خود ، از نافرمانيهايش دور دارد و سپاس بسيار از آن خداست همان طور كه شايستهء اوست . و صلَّى الله على محمّد و آله الطَّيّبين و * ( حَسْبُنَا الله وَنِعْمَ الْوَكِيلُ ) * .

865