اين فرمايش خداست كه : « و براى خدا ، حجّ آن خانه ، بر عهدهء مردم است البته بر كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد » . [ سورهء آل عمران ( 3 ) ، آيهء 97 ] و گفتهء اوست در باره ظهار كه : « و كسانى كه زنانشان را ظهار مىكنند ، سپس از آنچه گفته‌اند پشيمان مىشوند ، بر ايشان واجب است كه پيش از آنكه با يك ديگر همخوابگى كنند ، بنده اى را آزاد گردانند - تا آنجا كه فرمايد - و هر كه نتواند بايد شصت مستمند را خوراك بدهد » . [ سورهء مجادله ( 58 ) ، آيهء 3 و 4 ] . همهء اينها دليل بر آن است كه خداى تبارك و تعالى بندگانش را مكلَّف نساخته مگر بدان چه توانايى آن را بدانها - به وسيلهء نيروى كار - داده است و نهى كردنش نيز بر اين اساس مىباشد . اين است معنى تندرستى .
توضيح آزادى راه : امّا توضيح فرمايش امام صادق عليه السّلام در بارهء آزادى راه : خداوند ديده بانى بر او نگذاشته است كه از او جلوگيرى نمايد و از عمل به فرمان الهى بازش دارد و اين است گفتار او در بارهء كسى كه ناتوان نگهداشته شده و از عمل به فرمان الهى جلوگيرى شده و چاره اى ندارد و راهى براى آن نمىيابد ، چنان كه خداوند متعال فرمايد : « مگر آن مردان و زنان و كودكان مستضعفى كه چاره جويى نتوانند و راهى نيابند » . [ سورهء نساء ( 4 ) ، آيهء 98 ] ؛ پس خداوند خبر داده كه مستضعف ناتوان است و راه [ چاره اى ] ندارد و بر گفتار خلاف او [ كه از روى تقيه بر زبان آورده ] در صورتى كه دلش بر ايمان استوار باشد ، باكى نيست .
مهلت وقت : و امّا توضيح فرمايش امام صادق عليه السّلام در بارهء مهلت در وقت : آن دوران عمرى است كه انسان از هنگامى كه تحصيل معرفت بر او واجب مىآيد تا آخر عمر ، از آن بهره مند مىشود و اين از هنگام تميز دادن و بلوغ است تا فرا رسيدن مرگ ؛ پس هر كه در راه جستجوى حقّ بميرد و به كمال آن نائل نشود ، عاقبت به خير به شمار مىآيد و اين است فرمايش خدا كه : « و هر كس به قصد مهاجرت در راه خدا و پيامبر او ، از خانه اش بيرون آيد . . . » . [ سورهء نساء ( 4 ) ، آيهء 100 ] هر چند به علَّت عدم مهلت كافى در اتمام كار خود به همهء مقررات هم عمل نكرده باشد . مسئول نخواهد بود . به طور يقين ، بر شخص بالغ چيزهايى حرام شده كه بر كودك نابالغ حرام نشده است و در فرمايش خداست كه : « و به زنان باايمان بگو ديدگان خود را از هر نامحرمى فروبندند . . . » .
[ سورهء نور ( 24 ) ، آيهء 31 ] . بنا بر اين بر ايشان باكى نيست كه زينت خود را به كودك بنمايند و ساير احكام نيز بر كودك جارى نيست .
توضيح توشه : و امّا توضيح فرمايش امام صادق عليه السّلام در بارهء توشه : معنايش توانگرى و داشتن هزينه اى است كه بنده براى اجراى فرمان الهى از آن يارى مىگيرد ،

859