يا أمير المؤمنين ، آيا بايد رنج و زحمتى كه در اين راه متحمّل شدم به حساب خدا گذارم ؟
فرمود : دم فرو بند اى شيخ ! زيرا خداوند براى طى مسير جبهه و فرود آمدن در آن مسير براى استراحت و برگشت شما [ بعد از اتمام جنگ ] به شما اجر و ثواب بزرگ داده است ؛ و در هيچ يك از كارهايتان نه جبر و زورى بود و نه بيچارگى . شايد گمان بردى كه قضا حتمى و تقدير قطعى بوده ؟ ! اگر چنين باشد ، پاداش و كيفر باطل و تشويق و تهديد الهى از اعتبار ساقط مىشود و هيچ چيزى بر حقيقت خود استوار نخواهد بود .
اين گفتار اعتقاد بت پرستان و شيطان دوستان است . به راستى ، خداى عزّ و جلّ براى حسن انتخاب امر كرده و براى پرهيز كردن نهى نموده است . خداوند به زور اطاعت نشود و از نافرمانى بندگان مغلوب نگردد و آسمانها و زمين و آنچه ميان آنهاست بيهوده نيافريده است و اين پندار كسانى است كه كفر پيشه كرده‌اند ؛ پس واى بر آنان كه كافرند از دوزخ . در اين هنگام آن شيخ برخاست و بر سر مبارك أمير المؤمنين عليه السّلام بوسه زد و اين ابيات را سروده مىگفت :
تويى آن امام شايسته كه در پرتو فرمانبردارىاش ، روز نجات از خداوند رحمان اميد مغفرت داريم ؛ شبههء دينى ما را تو برطرف كردى و ما را روشن ساختى ، از طرف ما پروردگارت پاداش رضوان نصيب سازد ؛ هيچ راه عذر و پوزشى در انجام دادن كار زشت نيست چرا كه فهميدم از سر ظلم و نافرمانى مرتكب آن مىشوم .
پس أمير المؤمنين عليه السّلام بر اساس قرآن دليل آورده و جبر و تفويض را كه اعتقاد به هر يك از آنها باطل و كفر و تكذيب قرآن است ، نفى كرده است . و ما از گمراهى و كفر ، به خدا پناه مىبريم . و ما نه معتقد به جبريم و نه معتقد به تفويض ، بلكه به مرتبه اى ميان اين دو مرتبه قايل هستيم كه همان امتحان و آزمايش به وسيلهء توانى كه خداوند به ما ارزانى داشته و ما را بدان وسيله به عبادت گماشته است مىباشد ؛ چنان كه قرآن بر آن گواه است و امامان نيك كردار از خاندان پيامبر - صلوات الله عليهم - بدان معتقدند .

851