و خيال بر حروف پيشى داشت و حروف با خيال ايجاد شده بودند و خيال بود و پيش از [ يا از جانب ] خدا مذهبى نبود و خيال از جانب خدا غير از [ ذات ] خداست و به همين خاطر كار هر چيزى غير از [ ذات ] خداست و حدّ هر چيز غير از [ ذات ] اوست و صفت هر چيزى غير از آن موصوف است و حدّ هر چيزى غير از آن محدود است و اين است كه به درستى حروف جدا جدا هستند كه قائم به خويشاند و بر غير خويش دلالتى ندارند ، پس چون آنها را تركيب كنى و حروفى را [ در كنار هم ] فراهم آورى بر غير خويش كه نامها و صفاتند ، دلالت كنند .
و بدان كه صفتى بىموصوف و اسمى بىمعنى و حدّى بىمحدود نباشد و همهء نامها و صفتها بر كمال و وجود دلالت كنند و بر احاطه دلالت نكنند همان طور كه بر وجودى كه همان چهارگوش و دايره و سه گوش است دلالت مىكنند ؛ زيرا خداوند با نامها و صفتها دريافته شود و نه به حدّ نهادن ، پس چيزى از اين حدود در مورد خدا واقع نشود تا آفريدگانش او را [ با اين حدود ] بشناسند همان گونه كه خويشتن را مىشناسند و اگر صفتهاى خدا بر او دلالت نمىكرد و نامهايش بر او گفته نمىشد بىگمان عبادت آفريدگان تنها به نامها و صفتها بدون معناى آن مىبود و اگر اين گونه بود ، معبود يكتا غير از خدا مىشد ، زيرا صفاتش غير از خود اوست .
عمران به امام رضا عليه السّلام عرض كرد : به من بگوييد كه خيال مخلوق است يا غير مخلوق ؟
امام رضا عليه السّلام فرمود : بلكه آفريده اى ساكن است كه به سكون درك نشود و به راستى به اين سبب آفريده محسوب شده كه چيزى « ايجاد شده » باشد ، خداوند آن را ايجاد نموده ، پس چون « چيز » ناميده مىشود آفريده محسوب مىگردد و به درستى كه خدا باشد و آفريدهء او ، و چيز سومى غير از آن دو نباشد و آفريده گاهى ساكن است و گاهى متحرّك و گاهى درآمد و رفت و گاهى در كنار هم و بسا معلوم و يا متشابه است و هر چيزى كه بر آن نام « چيز » گذاشته شود همان آفريده است .

773